De waanzin van oorlogDoor Piet Guijt
Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Oorlog een grote vorm van ruzie of haat 3. Dwang 4. Type oorlogsvoering 5. Verwoesting 6. Angst en verdriet 7. Kosten 8. Ethiek en economie 9. Is er ook een gerechtvaardigde oorlog? 10. Tot slot Bronnen 1. Inleiding Ieder weldenkend mens weet dat oorlog (een gewapende strijd tussen volkeren of staten) om diverse redenen waanzin(nig) is. De paus, die eind januari 2022 al had opgeroepen tot een wereldwijd gebed voor de vrede, zei in een video op Aswoensdag: “Oorlog is waanzin” (5). Deze keer zijn we het van harte met hem eens. Oorlog gaat in tegen de menselijkheid. Oorlog is ‘achterlijk’ en zou in een geciviliseerde samenleving niet meer mogen plaatsvinden. Bepaalde leiders hebben kennelijk niets geleerd of willen niets leren van de gruweldaden uit het verleden. Maar hoe komt het dan dat het toch gebeurt? Elke oorlog heeft zijn eigen bepaalde aanleiding of oorzaak. Er zijn vele, vele boeken over (het ontstaan van) oorlogen verschenen, bijvoorbeeld Waar de waanzin begon. De Frans-Duitse oorlog 1870—1871’ (G.J.I. Klokhuis), ‘Totale waanzin’ (Janine di Giovanni), ‘Het monster van de oorlog’ (Rob Kammelar, Jacques Sicking & Menno Wielinga). Als we kijken naar de huidige oorlog in Oekraïne, dan zien we hoe een Russische dictator probeert zijn grootheidswaanzinnige droom waar te maken. Dat doet hij door Oekraïne, dat op democratische wijze een niet-Russisch gezinde leider heeft gekozen, weer onder zijn invloed en macht te krijgen. Met geraffineerde leugens, halve waarheden en retoriek (propaganda) wil hij de oorlog ‘legitimeren’ en bedriegt en misleidt hij zijn eigen landgenoten. Hij deinst er zelfs niet voor terug om over vele lijken te gaan. Het is demonisch wat deze man in gedachten heeft. En dat wordt nota bene bij monde van de patriarch Kirill ook nog door de zgn. Russisch-Orthodoxe Kerk verdedigd. Ook al heeft elke oorlog zijn eigen specifieke aanleiding of oorzaak, er zijn enkele algemene factoren die vrijwel universeel gelden. Deze zullen we eerst kort benoemen en daarna zullen we aangeven waarom oorlog zo waanzinnig is. 2. Oorlog een grote vorm van ruzie of haat Tussen mensen kunnen verschillen van mening bestaan die kunnen overgaan in conflicten als men zijn eigen zin wil doordrijven. Enkele voorbeelden van klein naar groot: jonge kinderen in een huisgezin ruziën over speelgoed, buren ruziën over geluidsoverlast of over de vraag van wie een stuk grond is, landen ruziën over de vraag van wie een bepaald grensgebied is, of zijn er conflicten tussen bevolkingsgroepen binnen een land (burgeroorlog). Soms is er sprake van geweld, bijv. in het voetbalstadion als hooligans vuurwerk op het veld gooien, er rellen ontstaan en vechtpartijen tussen supporters onderling, en de ME moet ingrijpen. Of baldadige jongeren zoeken ruzie met de politie. Sommigen gaan vanwege woede over bijv. de avondklok de straat op, richten vernielingen aan en er ontstaan gevechten met de politie en ME. Ook in het uitgaansleven kan er ineens ruzie over iets ontstaan wat kan ontaarden in een handgemeen waarbij messen of ander wapens worden gebruikt en er gewonden, soms zelfs doden vallen. Niet vergeten mag worden dat er in verschillende landen helaas veel geweld gepleegd wordt door extremistische moslimgroepen zoals bijv. Boko Haram en de Faluni-herders in Nigeria, ISIS in Syrië en Al Shahab in Somalië. Met name christenen worden door deze extremisten aangevallen en gedood. Hierbij gaat het niet zozeer om ruzie maar om een zgn. heilige oorlog (jihad) en blinde haat tegenover het christelijk geloof. Helaas hebben ook christenen geweld gebruikt, denk onder andere aan de Kruistochten. 3. Dwang Maar als het gaat om oorlog tussen landen waarbij leiders die de macht hebben bepaalde beslissingen nemen, dan worden mensen erbij betrokken die op zich er niets mee te maken (zouden willen) hebben. Men wordt gedwongen om ook mee te vechten in een leger. We zagen dat al tijdens de eerste en tweede wereldoorlog, en we zien het nu bijvoorbeeld in Rusland. Als men tegensputtert en dus weigert, dan gaat men de gevangenis in. Terwijl andere gevangenen juist worden ‘vrijgelaten’, op voorwaarde dat ze vóór Rusland gaan vechten tegen de Oekraïne. Veel ongetrainde misdadigers blijken daar gemakkelijk kanonnenvoer te zijn. De waanzin zit ook in het gegeven dat vele soldaten niet eens willen vechten maar door de legerleiding worden gedwongen om te vechten. De generaals op hun beurt voelen zich en/of worden door de leiders van het regime gedwongen om te vechten. Zelfs komt het voor dat soldaten die in de voorste linies vechten, weten dat als ze zich terug zouden willen trekken, ze door legereenheden in de meer naar achteren gelegen linies worden neergeschoten. Ze zitten dan letterlijk tussen twee vuren in. Afschuwelijk! De absurditeit van oorlog blijkt uit het verhaal over de eerste wereldoorlog dat soldaten die in de loopgraven waren, op Kerstavond uit de loopgraven kwamen om met elkaar Kerst te vieren en liederen te zingen en daarna weer de zinloze oorlog moesten voeren. Men zit gevangen in een systeem waar ieder bang is voor meerderen die weer bang zijn voor hún meerderen. Zo zit men opgesloten in een soort macht-pyramide. Dat zagen we jaren geleden ook in het Roemenië van dictator Ceauçescu. Het machtssysteem werd uiteindelijk doorbroken door de morele moed van een dominee. In december 1989 brak er een grote opstand uit in Timișoara, aangevoerd door de held dominee László Tőkés, die behoorde tot de Hongaarse minderheid in Roemenië. Maar de essentie van de waanzin zit in de geest van de leiders achter een oorlog, bijv. een gewetenloze dictator die veel macht heeft en alleen maar aan eigen eer en roem denkt. Zo iemand denkt alleen maar aan zichzelf en gaat over lijken om zijn doel te bereiken (zijn zin te krijgen). Vaak zijn dit leiders die ook niet bereid zijn hun fouten toe te geven (want dat zou een ontstellend gezichtsverlies betekenen, het gaat immers om eigen eer en trots). Eerder nog komen ze met nog meer draconische maatregelen om alsnog hun wil op te leggen. Dictators kunnen overigens slechts functioneren met behulp van veel vriendjes, die allerlei beloningen kunnen verwachten. 4. Type oorlogsvoering Oorlog voeren ging vroeger heel wat anders dan tegenwoordig. Vroeger waren er vaak gevechten van man tot man. Wat mij bij het zien van afbeeldingen ervan zo schokt, is dat het zo intens in strijd is met Gods bedoeling met de mensheid. Men slaat elkaar dood (dat begon al in Gen. 4: 8) of men verwondt/verminkt elkaar, terwijl het Gods bedoeling is dat mensen elkaar lief zouden hebben, in harmonie en vrede met elkaar zouden leven en gelukkig zijn. Een paradijs op aarde, met aan niets gebrek. Geen angst, honger en verdriet. Tegenwoordig heeft men ‘dankzij’ vele uitvindingen en de ontwikkeling van de techniek de beschikking over veel zwaarder en destructiever oorlogstuig, en kan men met tanks, vliegtuigen, raketten en artillerie etc. vanaf grote afstand elkaar bestoken, soms zonder elkaar te zien. Zelfs wordt gebruik gemaakt van drones, die via GPS gestuurd worden naar een bepaald doel en daar hun destructief ‘werk’ kunnen verrichten. Verder zijn er zgn. killer robots. Dat zijn autonome wapensystemen die een doelwit kunnen selecteren en aanvallen zonder menselijke controle. Dit betekent dat het wapensysteem dodelijk geweld kan gebruiken zonder directe instructies van een mens. Dit kan worden geïntegreerd in allerlei andere wapensystemen, zoals een tank, een gevechtsvliegtuig of een oorlogsschip. Dit is een zorgwekkende ontwikkeling, want de beslissingsbevoegdheid moet altijd bij mensen blijven liggen. Naast de conventionele wapens zijn er nog de biologische en chemische oorlogsmiddelen, en ook de atoombom (ABC-wapens). 5. Verwoesting De verwoestende en desastreuze gevolgen van oorlog zijn onbeschrijfelijk. Denk allereerst aan de doden en gewonden aan het front, in vaak erbarmelijke omstandigheden. Terwijl de netjes in het pak gestoken opdrachtgevers veilig en warm, hoog en droog in hun paleis of ministerie zitten en geen besef (willen) hebben van wat de gevolgen zijn van hun opdrachten. Je leest regelmatig over bijvoorbeeld duizenden doden en gewonden, en je beseft bij het lezen van zo’n getal nauwelijks de werkelijke omvang van het leed. Maar als je even een concrete situatie van slechts één persoon voor ogen neemt, bijv. een soldaat die een arm of been moet missen of anderszins zwaargewond is geraakt, en ook aan de bloederige situatie voordat iemand naar een hospitaal kan worden vervoerd, dan is één gewonde al te veel. Als je een foto ziet van een dode soldaat (of het nu een Rus of een Oekraïner is) dan kan je bedenken dat die man door het thuisfront (ouders, kinderen, broers en zussen, familie) voor altijd gemist zal worden. En denk ook aan de ontberingen in de koude en soms natte en zelfs blubberige loopgaven. Wat een drama en waanzin! Dan zijn er nog de materiële schaden aan gebouwen zoals huizen, scholen, kerken, ziekenhuizen, fabrieken, kantoren, en openbare nutsinstallaties voor licht, warmte en energie, etc. In kranten, tijdschriften, op het internet en op tv zien we (vrijwel) dagelijks foto’s van de gevolgen van bombardementen en raketbeschietingen. Maar niet alleen moet worden gedacht aan de schade aan gebouwen, wegen, installaties, maar ook aan de inboedels in de huizen. Stelt u zich een woning of flatwoning voor. De bewoners waren in de schuilkelder, maar van het huis en de inboedel is na bijv. een raketinslag en/of brand niets meer over. Moet u zich dat eens indenken. Niet alleen allerlei meubels, apparaten, computers, maar ook dierbare foto’s en herinneringen zijn vernietigd. Wat een bijna onvoorstelbaar en ondragelijk gemis en verdriet, vaak met traumatische gevolgen! En het gaat niet om één woning, maar om honderden en zelfs duizenden woningen! Dat is qua verlies en leed niet of nauwelijks te bevatten! En waar moeten de bewoners die hun huis kwijt zijn naar toe? Allerlei sociale contacten en verbanden zijn ineens verbroken. Wanneer nutsinstellingen zijn beschadigd of verwoest (soms zelfs doelbewust om een tegenpartij op de knieën te krijgen), dan is er ook gebrek aan water, warmte, licht, elektriciteit. Dat is met name in de strenge winter een zeer groot probleem. Doordat soms ook land- en tuinbouwgronden gebombardeerd zijn en soms ook fabrieken die voedsel produceren zijn beschadigd of verwoest, stagneert de voedselproductie en wordt hongergeleden, zoals ons land de hongerwinter van 1944/1945 heeft meegemaakt. Door het leggen van mijnenvelden worden gebieden ontoegankelijk gemaakt. Ook mag het nadelige effect van oorlogvoering op het milieu niet worden onderschat. Men denke alleen maar aan het risico dat een kerncentrale door oorlogshandelingen wordt beschadigd. 6. Angst en verdriet (10) Oorlog veroorzaakt angst. Alleen al de angst die men doormaakt, omdat men niet weet wanneer er weer een bom of raket inslaat. Daarnaast is er heel veel verdriet en wanhoop bij nabestaanden vanwege het gemis van hen die zijn omgekomen. En wat een pijn bij hen die gewond zijn en zelfs levenslang gehandicapt zullen blijven, of de trauma’s van mensen die martelingen hebben doorgemaakt. Vaak is in oorlogssituaties ook sprake van verkrachting van vrouwen. Kinderen raken getraumatiseerd door wat ze meemaken (bijv. als gevolg van oorlog zoals in de Oekraïne en in de burgeroorlog in Jemen die sinds 2014 het leven van meer dan 150.000 volwassenen heeft geëist en waardoor meer dan 11.000 kinderen gedood zijn of verminkt geraakt, en volgens UNICEF ruim 2,2 miljoen kinderen ernstig ondervoed zijn) (2). Door een oorlog komt het slechtste uit de mens tevoorschijn (8), terwijl God bedoeld heeft en nog steeds bedoelt dat wij beelddragers van onze hemelse Vader zullen zijn, dus vol liefde voor onze naaste. Als wij oorlog en de gevolgen ervan al zo verschrikkelijk vinden, hoe erg zal onze heilige en liefdevolle hemelse Vader het vinden? Zijn hart huilt om de ellende en het onrecht. 7. Kosten Hierboven is al gewezen op het aantal doden (9) en gewonden als gevolg van oorlog. Daarbij moet worden bedacht wat het kost om hen te begraven of te verplegen en te verzorgen. Oorlog voeren kost ontzettend veel geld wat veel beter besteed had kunnen worden. Wereldwijd wordt veel meer geld geïnvesteerd in defensie ($1100 miljard voor alleen al de 5 landen met de grootste defensie-uitgaven) (3) dan wordt besteed aan ontwikkelingshulp (ca. € 130 miljard) (6,7). De oorlog in Oekraïne kost Rusland tot nu toe (eind november 2022) naar schatting ongeveer 82 miljard dollar (raketten, artilleriegranaten, munitie, brandstof, verliezen van vliegtuigen en tanks, soldij, smartengeld voor gesneuvelde en gewonde soldaten) hetgeen een kwart is van het jaarlijkse budget van Rusland. Inmiddels heeft Rusland de oorlogsproductie verhoogd, en besteedt tot de helft van de staatsbegroting aan het leger en de oorlog (1). Behalve het budget voor het reguliere leger zullen in geval van oorlog ook reservisten worden opgeroepen. Dat betekent extra kosten voor o.a. het levensonderhoud en de huisvesting van deze soldaten. En bovendien betekent het een aanslag op de economie want vele arbeidsplaatsen zullen niet meer worden ingevuld, immers de arbeiders zijn nu gedegradeerd tot ‘milítairen (kanonnenvoer). Door sancties en boycotten van andere landen zullen inkomsten drastisch verminderen en zullen vele artikelen en diensten niet of minder beschikbaar zijn. Het nationaal product zal verminderen. Tot slot moet nog worden bedacht dat heel veel geld nodig zal zijn voor het herstel van gebouwen en infrastructuur die in de oorlog vernietigd of beschadigd zijn. De kosten van oorlog zijn dus zeer hoog, en de vraag kan worden gesteld of dan alle uitgaven voor defensie ten onrechte zijn. Nee, want een land mag zich toch verdedigen tegen agressors. We komen in paragraaf 9 hierop terug. 8. Ethiek en economie Bij geld en kosten denkt men al snel aan economie (huishoudkunde), de wetenschap die de mens bestudeert in zijn streven zijn behoeften te bevredigen met schaarse alternatief aanwendbare middelen en zich bezighoudt met de keuzes die mensen maken bij de productie, distributie en consumptie van goederen en diensten. Het gaat om het verkrijgen van een zo groot mogelijk nut. Dat blijkt bij oorlog zeer negatief te zijn, zeker als men economie in ruime zin opvat. Immers, in de jaren zestig van de vorige eeuw kwamen de welvaartseconomie en welzijnseconomie op. Men keek niet meer alleen naar de nutmaximalisatie van afzonderlijke individuen, maar ook van de nutmaximalisatie van een gehele samenleving. Daarbij was de inkomensverdeling een belangrijk thema. En men keek niet alleen naar door mensen geproduceerde goederen en diensten, maar er kwam ook aandacht voor het milieu en de natuur. Immers ook het milieu en de natuur zijn ‘goederen’ die behoeftebevrediging kunnen opleveren en in die zin ‘economische’ goederen zijn met een bepaald nut voor mensen. Milieuverontreiniging (lawaai, stank, bodem-, water- en luchtvervuiling) is een negatief ‘product’. Bedacht moet worden dat het van invloed is op de gezondheid van mens en dier, maar ook dat het productievermogen van de natuur in gevaar kan worden gebracht. Meer en meer won de gedachte veld dat ook het milieu een schaarste-factor is geworden, niet alleen als een productiefactor, maar ook als consumptiefactor. Als de productie van bepaalde goederen zoveel nadelige milieueffecten met zich meebrengt, dat per saldo een negatief resultaat optreedt, dan kan men de productie beter staken. Dus door minder productie zou de welvaart juist kunnen worden vergroot. Economie en milieu vormen dus geen tegenstelling maar dragen beide bij aan onze behoeftebevrediging (welvaart). Een volgende ontwikkeling was de opkomst van de welzijnseconomie. De vraag is welk welzijn men ervaart door het beschikbare aanbod van goederen en diensten, ook bijv. vrije tijd, want ook immateriële goederen (diensten) zijn van groot belang. Ook vrede, dus de afwezigheid van oorlog, is een groot goed. Denk aan de al genoemde angst als gevolg van oorlog(sdreiging). Verlammende angst is een zeer negatieve gevoelssituatie in de geest, en volkomen anders dat de uiterlijke en innerlijke vrede van het Koninkrijk van God. Dat geldt ook voor verdriet dat in vele gradaties kan voorkomen. Je kan een geliefde verliezen, maar ook goederen. Ook al moeten we niet aan het aardse gehecht zijn en moet onze relatie met de Heer de grootste prioriteit hebben, het is toch Gods bedoeling dat wij ook van het aardse leven met grote blijdschap mogen genieten De ethiek van het Koninkrijk van God zoals Jezus ons leerde, kan dus ook in economische termen begrepen worden. Het economisch handelen van de mens is geheel te koppelen is aan de ethiek van Gods Woord. Wat is nuttig, goed en rechtvaardig? Dat de mens tot zijn door God bedoelde recht en bestemming komt. De gevolgen van een oorlog zijn niet dus alleen in economische zin een ramp, maar ook in ethische en religieuze zin. 9. Is er ook een gerechtvaardigde oorlog? Oorlog is verschrikkelijk, vooral ook als het veroorzaakt is door de machtswellust van een gewetenloze tiran, die zijn zin wil doordrukken, hoeveel mensenlevens en leed het ook kost. Toch kan een oorlog of strijd soms nodig en onvermijdelijk zijn, dus in zekere zin ‘gerechtvaardigd’, bijv. om een volk of een groep mensen te verlossen van een tiran. Of dat een land een bezetter wil terugdrijven, denk bijv. aan het tegenoffensief door de geallieerden bij Normandië (D-day). Immers een land mag zichzelf toch verdedigen! Ook al zal die oorlog veel levens kosten, zelfs van onschuldige mensen, het gerechtvaardigde doel van de strijd is het verkrijgen van vrijheid of recht, en is men zeer gemotiveerd. Uiteraard is gebed van ons als christenen tijdens die oorlog van belang. We kunnen bidden om bescherming en moed van ‘onze’ soldaten en om successen op het slagveld, en bidden dat degenen die ervoor verantwoordelijk waren dat zij ons land binnenvielen, tot besef zullen komen dat ze moeten terugtrekken. Los van fysieke oorlog, ook in geestelijke zin hebben wij als christenen een ‘oorlog’, een strijd te voeren. Een strijd niet tegen vlees en bloed, dus niet tegen mensen, maar tegen de boze geesten in de hemelse gewesten. Dat is de geestelijke oorlogsvoering waarover o.a. Ef. 6 spreekt. “Want wij hebben niet te worstelen tegen bloed en vlees, maar tegen de overheden, tegen de machten, tegen de wereldbeheersers dezer duisternis, tegen de boze geesten in de hemelse gewesten” (Ef. 6:12). Deze geestelijke strijd als zodanig kost geen fysieke mensenlevens. Maar wel is het mogelijk dat mensen die het niet eens zijn met het christelijk geloof, christenen gaan haten en vervolgen of zelfs doden. In het laatste Bijbelboek Openbaring wordt veel over oorlog gesproken, bijv. “En er kwam oorlog in de hemel; Michael en zijn engelen hadden oorlog te voeren tegen de draak; ook de draak en zijn engelen voerden oorlog” (Opb. 12: 7). “Maar het Lam zal hem (het beest) overwinnen (want Hij is de Here der heren en de Koning der koningen) en zij, die met Hem zijn, de geroepenen en uitverkorenen en gelovigen” (Opb. 17: 14). De grootste strijd werd al gestreden door Jezus, toen Hij aan het kruis van Golgotha de duivel en dienst demonen overwon, en door de kracht van de Heilige Geest opstond uit de dood. Uiteindelijk zullen de in Openbaring genoemde overwinningen leiden tot de realisatie (hoe dat precies zal gaan, weten we niet) van het eeuwige Koninkrijk van God waarin geen oorlog meer zal zijn maar eeuwigdurende vrede (shalom) in alle opzichten. 10. Tot slot Oorlog is een onvoorstelbaar grote waanzin. Een uitvinding van de duivel. Het is niet te bevatten wat het aan verdriet, ellende en verwoesting met zich mee heeft gebracht en meebrengt. Helaas heeft de mensheid niet veel geleerd en blijven er conflicten die leiden tot oorlog en zijn er dictators die oorlog willen voeren. Degenen die het op hun geweten hebben, zullen uiteindelijk een rechtvaardige straf niet kunnen ontlopen, tenzij zij hun zonden belijden en Jezus Christus als hun Verlosser aanvaarden. Maar wat een troost voor ons als volgelingen van Jezus Christus de Vredevorst (Jes. 9: 6), dat wij mogen weten dat er een einde zal komen aan alle ellende en oorlog: “En Hij zal richten tussen volk en volk en rechtspreken over machtige natiën. Dan zullen zij hun zwaarden tot ploegscharen omsmeden en hun speren tot snoeimessen; geen volk zal tegen een ander volk het zwaard opheffen, en zij zullen de oorlog niet meer leren” (Jes. 2: 4). “Zalig zijn de vredestichters” (Matt. 5: 9). God zal alle tranen afwissen (Opb. 7: 17; 21: 4). Zij, die Gods genade hebben aanvaard en Zijn liefde hebben leren kennen en de weg van heiliging (hebben) willen volgen door de kracht van de inwonende Heilige Geest, mogen uitzien naar Gods eeuwige Koninkrijk van gerechtigheid en vrede. Van de redactie: voor meer over de relatie tussen geweld, oorlog alsmede de oorlogen van het Oude Testament, zie het artikel: ‘God van liefde en geweld?’ van Willem Jan Pijnacker Hordijk op deze site. Bronnen 1. Jan van Benthem, Partners in het kwaad. Bron: Nederlands Dagblad van 13 december 2022 2. Alien Boele, Hongerdood dreigt voor kinderen in Jemen. Bron: Nederlands Dagblad van 13 december 2022 3. Laurens Bouckaert, Visueel: 5 wereldmachten geven dit jaar meer dan 1 biljoen dollar uit aan defensie. Business AM. Bron: Visueel: 5 wereldmachten geven dit jaar meer dan 1 biljoen dollar uit aan defensie - Business AM 4. Defensie-uitgaven wereldwijd gestegen. Bron: Defensie-uitgaven wereldwijd gestegen | 04 | Defensiekrant 5. Paus Franciscus: ‘Oorlog is waanzin. Stop alsjeblieft! Bron: Nederlands Dagblad van 6 maart 2022 6. Nu.nl, Uitgaven aan ontwikkelingshulp vorig jaar gestegen. Bron: Uitgaven aan ontwikkelingshulp vorig jaar gestegen. Economie. Nu.nl 7. ONE.org, Wereldwijd budget voor ontwikkelingssamenwerking op recordhoogte – maar ’s werelds armsten ontvangen minder. Bron: https://www.one.org/nl/press/datarapport2017 8. Reuters, Het Nigeriaanse leger heeft duizenden kinderen vermoord in oorlog tegen Boko Haram. Bron: Bron: Het Nigeriaanse leger heeft duizenden kinderen vermoord in oorlog tegen Boko Haram (msn.com) 9.Top 10 Meest Gruwelijke Oorlogen. Bron: Top 10 Meest Gruwelijke Oorlogen - Alletop10lijstjes 10. Joël Voordewind bezocht oorlogsslachtoffers Oekraïne: "Ik begrijp dat mensen bidden om de dood van hun vijand". Bron: Joël Voordewind bezocht oorlogsslachtoffers Oekraïne - cvandaag.nl11. Willem Jan Pijnacker Hordijk, God van liefde én van geweld? Promise Magazine, oktober 2019 11. Willem Jan Pijnacker Hordijk, 'God van liefde en geweld?' Promise Magazine, oktober 2019. 12. M.R. van den Berg, Bijbel en oorlog (Den Haag, Voorhoeve), 1981 13. J.N. Sevenster, Bijbel en bewapening (Den Haag, Boekencentrum), 1980
0 Comments
Veel gestelde vragen - een standaardartikelAls Stichting Promise krijgen we voortdurend vragen over allerhande varianten in alternatieve therapieën en ‘behandelwijzen’. [1] Vragen zoals: kent u deze therapie en wat vindt Promise daarvan? Is er een reden waarom jullie een bepaalde benadering op grond van de Bijbel afraden of niet? En zo, ja wat is dan die reden? Bent u bekend met deze ‘heler’ of ‘therapeut’ en kan ik daarmee in zee gaan? En ga zo maar door. Vele terechte en kritische vragen over even zovele ‘behandelwijzen’, therapieën en behandelaars. Het is voor ons kleine team van vier vrijwilligers niet te doen om dat allemaal bij te houden. Je zou er een dagtaak aan kunnen hebben, zeg maar. Steeds weer duiken er in het alternatieve circuit nieuwe therapieën op, steeds weer ontstaan er varianten van reeds bekende werkwijzen, waarbij het nieuwe niet direct herkenbaar is en een andere naam draagt, maar nog wel dezelfde wortels en bron heeft. We hebben daarom besloten om dit artikel te schrijven, waarin we een aantal basisprincipes en een beslisboom willen geven die als leidraad kunnen dienen bij de beantwoording van bovengenoemde veel gestelde vragen. Daarnaast kunt u altijd gebruik blijven maken van ons uitgebreide archief op het gebied van bijvoorbeeld ethiek en alternatieve therapieën. Bij het afwegen van alternatieve ‘behandelwijzen’ en therapieën kun je jezelf altijd de volgende drie afwegingen voorleggen. Afweging 1 – Informeren A. Kennis van de alternatieve therapievorm ‘Weet wat je eet’, was een bekende slogan uit het verleden. Hetzelfde principe gaat ook op voor alternatieve therapievormen: weet wat je tot je neemt en waar jij je mee inlaat. Doe dus onderzoek en verdiep je vooral ook naar achtergronden. Er zullen maar weinig therapieën openlijk worden aangeboden als occult of gebaseerd op gevoel, magisch denken, etc. Alles wordt door voorstanders verkocht als verantwoord en (wetenschappelijk) onderbouwd. Zoek daarom die kennis niet alleen bij de mensen die lyrisch zijn over de therapie en/of die deze vorm aanbieden, maar ook bij tegenstanders en sceptici, bij goede en gedegen christelijke bronnen en bekijk ook de wetenschappelijke achtergrond en weging ervan, voor zover je die kunt vinden. Maatgevend daarbij moet zijn of het uit een schone bron komt. B. Wat leert Gods Woord over deze therapievorm? Denk je erover om een bepaalde therapie uit het alternatieve circuit te gaan volgen? Vraag je dan af hoe deze zich verhoudt tot de uitgangspunten van geloof in Gods Woord, de Bijbel. Dit veronderstelt ten eerste dus kennis van Gods Woord. Filippenzen 1: 9 en 10 leert dat wij mogen groeien ‘in kennis en alle fijngevoeligheid, opdat u kunt onderscheiden wat wezenlijk is…’ Kennis is van levensbelang. Het is dus evenzeer van levensbelang dat we die kennis opdoen door studie te maken in en van de Bijbel. Van daaruit kunnen we vervolgens vragen gaan beantwoorden als: wordt God ermee geëerd als de enige die redt als jij hiermee inlaat? Krijgt Jezus als Geneesheer de ruimte? Past de achterliggende filosofie en spiritualiteit van deze therapievorm bij de Bijbel? Heel vaak zijn alternatieve therapievormen gebaseerd op oosterse spiritualiteit, mystiek en New Age. Belangrijk kenmerk daarvan is dat het goddelijke wordt vermengd met het menselijke. Daar waar de Bijbel onderscheid maakt tussen Schepper en geschapene, gaat oosterse spiritualiteit, mystiek en New Age uit van het goddelijke in de mens en schepping. Zo zijn er (goddelijke) energiebanen die stromen in levende wezens, chakra’s die in balans moeten worden gebracht, de aarde en de kosmos die een spirituele kracht in zich hebben (‘chi’ of een andere variant ervan) en ga zo maar door. De Bijbel leert echter dat God God is en dat wij dat als zijn schepsels niet zijn. Het goddelijke zit niet van nature in ons. Een andere alarmbel is het zoeken naar balans tussen goed en kwaad. Ook dat is oosters en ook dat vinden we terug in de westerse New Age. Denk aan het symbool van Ying en Yang, zwart en wit, mannelijk en vrouwelijk, goed en kwaad. Als de balans in het lichaam verstoord is dan zouden mensen ziek worden en zou hij of zij psychische problemen en blokkades krijgen. Het herstel van evenwicht, het herstel van balans is dan de weg naar heling en genezing. Gods Woord laat echter een andere weg naar herstel zien: niet het evenwicht tussen goed en kwaad, niet zwart én wit, maar vergeving van zonden en reiniging van alle ongerechtigheden. Heiliging en uiteindelijk vervolmaking in Christus. ‘Al waren uw zonden als scharlaken, ze zullen wit worden als sneeuw’, zegt God in Jesaja 1: 18. Afweging 2 – Hoe werkt het? Dat alternatieve therapieën kunnen werken, betwisten wij bij Promise niet. De vraag is dan ook niet of een therapievorm iets doet, maar vooral hoe het dat dan doet? Centrale en belangrijkste vraag daarbij is of iets aantoonbaars en verklaarbaar werkt of niet. Is er sprake van werkzaamheid uit stoffen bijvoorbeeld? Natuurgeneeswijzen die werkzame bestanddelen uit planten nemen tot ons welzijn, zijn hier een goed voorbeeld van. Nog tot op de dag van vandaag ontdekken wij allerlei nieuwe toepassingen en werkwijzen van wat God in al zijn wijsheid in de schepping heeft gelegd. Deze geneeswijzen kunnen we met dankbaarheid gebruiken, omdat ze door Hem gegeven zijn. Hun werkzaamheid is aan te tonen en te onderbouwen met logica, data en onderzoek. Anders wordt het bij veel alternatieve (psychologische) therapievormen. De exacte werkwijze daarvan is niet of nauwelijks bekend. Dat hoeft niet per definitie een probleem te zijn, maar we waarschuwen er wel voor. Wij hebben uit onze jarenlange ervaring in het alternatieve circuit namelijk geleerd dat veel ervan is gebaseerd op suggestie en soms zelfs keihard bedrog, of dat het werkt omdat het de bron heeft in het occulte. De duivel en zijn trawanten willen immers best een ruil maken: jouw ziel voor een tijdelijke ‘genezing’ of ‘verbetering’. In de praktijk blijkt dan uiteindelijk dat het middel veel erger was dan de kwaal waarop het werd toegepast, maar dat hoor je vaak niet meer. Stel jezelf daarom voortdurend de vraag of er iets aantoonbaars en verklaarbaars werkt in deze therapievorm of dat het richting ‘magie’ [2]gaat (wat altijd gepaard gaat met manipulatie om macht over iets of iemand te krijgen), omdat de werkzaamheid niet kan worden aangetoond anders dan met een verwijzing naar verbeeldingskracht/geestelijke machten, of lichaamsbeelden en filosofische overtuigingen die geen basis hebben in de werkelijkheid noch Gods Woord (zie ook punt 1). Veel therapeuten beweren dat er onaangebroken (goddelijk) potentieel is in de mens, dat zich kan uiten als die wordt aangetapt, maar dat is niet waar. Dit mensbeeld is pertinent onbijbels, evenals vele andere alternatieve mensbeelden die vooral het goddelijke en menselijke vermengen. In zo’n geval is het een duidelijk teken dat we met een therapie te maken hebben die afgewezen moet worden. Maar kan er dan niet iets zijn dat wel werkt, waarvan nog niet is aangetoond hoe, terwijl dat later wel zal blijken? Ja, dat zou uiteraard kunnen. Ons menselijk kennen is maar beperkt, leert immers Gods Woord. Het risico echter dat je in een kuil valt waar je niet zomaar meer uitkomt als jij je vergist, is levensgroot. ‘Bij twijfel niet doen’ is een verstandig motto voor een christen in deze. Mocht later alsnog blijken dat er wel sprake is van concrete werkzaamheid (wat ook blijkt uit herhaalbaar onderzoek en wat met logica, kennis en gezond verstand te verklaren is), dan kun je alsnog kiezen om je ermee in te laten. Daarbij laat de Geest van God die werkt zich niet manipuleren of sturen door de mens. Een occulte genezer moet zich altijd opladen of kan op commando iemand genezen tijdens een ‘spreekuur’, gelovig of niet. Dat is niet hoe Gods Geest werkt. Hij is vrij en werkt hoe, waar en wanneer Hij wil. Hij is niet gebonden aan personen, tijden of plaatsen. Gaven van genezingen (1 Kor. 12: 10, 28) kunnen dus ook niet geclaimd worden of doorgegeven. Er mag om gevraagd worden, maar Gods Geest is vrij om te doen zoals Hij wil. Let daarbij op dat ook in het reguliere circuit inmiddels allerlei therapieën zijn binnengeslopen die geen basis hebben in aantoonbare werkzaamheid. Deze therapieën zijn voor een groot deel terug te voeren op het alternatieve en magische denken met bijbehorend wereldbeeld. Een goed voorbeeld hiervan is hypnotherapie voor kinderen. Dit wordt binnen Nederlandse ziekenhuizen en door kinderartsen verkocht als wetenschappelijk en verantwoord. Het zou niets te maken hebben met hypnose en dergelijke, maar dat is een leugen. Afweging 3 – Wie past de therapie toe? Wat ons opvalt bij allerlei therapieën in het alternatieve circuit, is dat veel therapeuten en behandelaars allerlei vormen van therapie aanbieden. Hun werkzaamheden blijven vaak niet beperkt tot één ‘behandelwijze’. Soms bieden zij daarbij ook therapieën aan die wellicht an sich niet direct schadelijk of verkeerd zijn, maar zij nemen daarin zichzelf wel mee als behandelaar. En als behandelaars houden zij zich dan vaak daarnaast ook nog bezig met allerlei occulte behandelvormen. Ze praktiseren bijvoorbeeld waarzeggerij of spiritisme, doen aan reiki, healing touch of een andere variant van energieoverbrenging. Zelfs als je bij zo iemand een ‘schone’ behandelwijze zou vinden, dan nog is de bron zo besmet dat je er niet op kunt vertrouwen dat iemand zuiver omgaat met wat jij hem of haar vraagt. Zo weet jij niet of iemand bij een gangbare massagebehandeling stiekem toch ook (bewust, dan wel onbewust) reiki gebruikt. De scheiding die er op papier is, wordt in de praktijk niet altijd zo scherp gemaakt. Wellicht vraag jij je af of je hiervoor niet beschermd bent, want je laat je er dan immers niet bewust mee in en stelt jezelf er niet bewust voor open. Dit is waar, voor zover jij het niet weet of niet kunt weten. Christenen hoeven in die zin niet angstig en krampachtig te leven, want ‘Hij die in ons is, is groter dan hij die in de wereld is,’ zegt 1 Joh. 4: 4. Maar laten we evenmin naïef en blindelings alles en iedereen vertrouwen. Als jij bewust een ‘heler’ opzoekt waarvan je door even op diens site te kijken kunt ontdekken dat er meer aan de hand is, dan speel je op z’n minst met vuur om met hem of haar in zee te gaan. Wij hebben een eigen verantwoordelijkheid en die moeten we niet licht nemen. Beslisboom Tot slot Keuzes maken hoort bij een (gelovig) leven. God heeft ons daarvoor ook de mogelijkheden gegeven in ons verstand, in Zijn Woord en door de leiding die Hij door zijn Heilige Geest wil geven. Blijf zoeken en bidden en vind je weg. Iedere therapie, therapeut, medicijn of behandelmethode moet door uw persoonlijke geweten als een middel gezien kunnen worden om God erdoor te danken. Persoonlijk vind ik hierbij het principe van rust heel belangrijk. Als ik afweeg en ik kom op basis van het bovenstaande tot een conclusie, dan mag ik verwachten vrede te ervaren die Gods Geest mij geeft. Bij enige onvrede of een gevoel van twijfel houd ik mij er verre van en zet de stap niet. Je moet geen risico’s opzoeken. De vrede van God is als het fluitje van de hemelse scheidsrechter in deze. Bovenal echter wil ik eindigen met datgene waar het uiteindelijk allemaal om draait: God, de Heer en Vader, Jezus de Zoon en de Heilige Geest. Het gaat uiteindelijk niet om wat wij willen, maar om wat God wil, Zijn doelen, zijn voorwaarden. En dat is zo mooi, want de Drie-enige God is bij machte meer te doen dan wij bidden of beseffen. Hij houdt de wereld in Zijn hand en zal volvoeren. Ook in uw leven. Vertrouw op Hem. Hij is onze Geneesheer! Namens het team van Promise, Roelof Ham Met dank aan br. Gerard Feller voor het beschikbaar stellen van de beslisboom Noten: [1] We schrijven ‘behandelwijze(n)’ bewust tussen aanhalingstekens, omdat er weinig echte behandeling plaatsvindt bij het overgrote deel van deze therapievormen. Waar dat wel het geval is, is er vaak sprake van een middel dat erger is dan de kwaal, omdat men zich inlaat met de machten van de duisternis die niets voor niets geven en altijd een hogere prijs terugvragen. [2] De oudtestamentische varianten van toverijen of magie zijn bij de meeste christenen wel bekend. De moderne varianten zijn minder bekend. We noemen enkele voorbeelden van bezweringstoverij zoals: belezen, mentale suggestie, vervolgingsmagie, liefdesmagie; en voorbeelden van rituele magie, zoals: magische orden, hekserij, satanisme, geestdrijverijen, bloed-pakten, medische magie, bewustzijn veranderende methoden, etc. Speciaal noemen we nog de moderne magie van de geest, zoals: visualisatie, positief denken, hypnose, etc., die juist in onze tijd zo'n opgang maken. En die onder het mom van nieuwe wetenschap, moderne theologie en (para)psychologie subtiel hun intrede doen in de maatschappij. De nieuwe succesformule is zelfontwikkeling en ontplooiing, ook wat betreft het praktiseren van ’paranormale’ gaven. Niets uit dit artikel mag worden zonder uitdrukkelijke toestemming van de stichting en de auteur/vertaler worden overgenomen, gekopieerd of gebruikt worden. Uiteraard mag volgens de gangbare regels van bronvermelding er wel naar verwezen worden in andere publicaties. Neem bij twijfel eerst contact met ons op via het contactformulier. De leugen als wapen van het kwaadDoor drs. Piet Guijt Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Wat is een leugen? 3. Soorten onwaarheden 4. Waarom liegen mensen? Wat zijn hun motieven? 5. Waarom geloven mensen een leugen? 6. Nadelen van liegen 7. Gevolgen van de leugen: misleiding, dwaalleringen, bedrog, schade, verdriet 8. Praktische bescherming tegen leugens 9. Verlost van de leugen. Literatuurlijst 1. Inleiding Vanaf de zondeval is er een strijd gaande tussen licht en duisternis, tussen leven en dood, tussen vrijheid en gebondenheid, tussen waarheid en leugen. De oorsprong en het wezen van de leugen is de satan of duivel. Jezus zei over hem: “Die was een mensenmoorder van den beginne en staat niet in de waarheid, want er is in hem geen waarheid. Wanneer hij de leugen spreekt, spreekt hij naar zijn aard, want hij is een leugenaar en de vader der leugen” (Joh. 8: 44). Dit betekent dat hij de oorsprong van het principe ‘leugen’ is. En door leugens verleidt hij dan ook de hele mensheid om te zondigen. Ook de eerste zonde is een gevolg van misleiding en leugen (vergelijk Genesis 2: 16-17 met 3: 1 en 4). Wanneer we liegen (de onwaarheid verkondigen, de waarheid verdraaien, de waarheid ten onder houden), treden we in de voetsporen van de duivel (24). Door de leugen leeft de mens niet meer in de volledige vrijheid van een hechte relatie met God. Wie los is van God, zit verstrikt in de leugen. 2. Wat is een leugen? Een leugen is een bewering of schriftelijke verklaring die niet in overeenstemming is met de waarheid en werkelijkheid. Wij spreken van een vergissing als er geen sprake is van opzet. Gebeurt het bewust? Dan spreken we van een leugen. Hieronder zullen we diverse soorten leugens noemen, en nagaan waarom mensen liegen en/of leugens geloven. ‘Leugen’ kan men ook ruimer opvatten, bijv. als dwaling, namelijk alles wat niet overeenstemt met de waarheid of werkelijkheid, en zelfs nog ruimer, namelijk in normatieve zin: alles wat niet is volgens Gods heilige wil. Alles wat tegen het Woord van God ingaat, is leugen en zelfs rebellie en afgoderij. Dat is het werk van de duivel, die niet wil dat mensen gelukkig zijn en in de leugen, die ongelukkig maakt, blijven. In dit artikel wordt vooral ingegaan op leugens in het hier en nu en de gevolgen ervan, maar met het diepe besef dat het niet los gezien kan worden van de geestelijke achtergrond. Immers de Bijbel spreekt in heel veel teksten over waarheid (met name in het Johannes Evangelie) en leugen, bijv. Deut. 5: 20; Ps. 119: 29, 163; Ef. 4: 25; Openb. 14: 5; 21: 27. 3. Soorten onwaarheden (24) Er zijn verschillende soorten onwaarheden/leugens, en er bestaan gradaties in de mate van opzet en de mate waarin een bewering afwijkt van de waarheid. Ook de schaal waarop de leugen van invloed is, kan verschillen. a 1. Bij afwezigheid van opzet spreken we van fantasie of vergissing (of bijv. slechte journalistiek, misinformatie). a 2. Soms is een leugen bedoeld als satire of grap of wordt dit achteraf als excuus aangevoerd. Een zgn. leugentje om bestwil is bedoeld om een goed doel te bereiken en wordt daarom vaak milder beoordeeld (29). En in het kader van een bepaalde traditie, bijv. Sinterklaas, worden dingen aan kinderen verteld die feitelijk niet waar zijn. b. Bij geringe afwijkingen van de waarheid spreken we van overdrijving of bagatellisering (29). Dit gebeurt heel veel. c. Halve waarheid. Dit is een misleidende verklaring die enige elementen van de waarheid omvat. De verklaring kan gedeeltelijk waar zijn. De verklaring als zodanig kan ook geheel waar zijn maar slechts een gedeelte van de hele waarheid omvatten. De verklaring kan ook bedrieglijke elementen bevatten zoals dubbelzinnigheid en foutieve interpunctie. De bedoeling van een halve waarheid is te bedriegen, te ontwijken, de schuld af te schuiven of een verkeerde voorstelling van zaken te geven (29). Andere voorbeelden: misleidende reclame, oplichting, nepnieuws, deep fakes. Van deep fake is sprake wanneer er filmpjes worden gemaakt van mensen en op internet worden geplaatst die dingen doen en zeggen die zij nooit hebben gedaan of gezegd. Deze deepfake-technologie kan zeer gevaarlijk zijn, en “bevestigt een cultuur waar het onderscheid tussen echt en onecht, en waar en onwaar vervaagt. Niet voor niets spreken velen over een post-truth-samenleving… het laat allemaal zien hoezeer waarheid en leugen vervloeien” (6). d. Een mondelinge of schriftelijke bewering waarvan de spreker of schrijver weet dat die in strijd is met de waarheid. Voorbeeld: propaganda, het opzettelijk spreken van onwaarheid met de bedoeling een ander te misleiden en kwaad of schade te berokkenen. Oplichting door bijv. phishing en matchfixing. Liegen kan tot strafbare feiten leiden zoals valsheid in geschrifte, smaad, meineed (29). e 1. Dwaling, een verkeerd idee hebben. Dit kan op heel veel zaken betrekking hebben. Bijvoorbeeld een verkeerd zelfbeeld hebben. Je kan steeds gehoord hebben: je bent niks en je kan niks. En je gaat dat geloven. Dat is heel schadelijk. Dwaling kan ook betrekking hebben op een verkeerde visie op Bijbelteksten (daarom moet alles getoetst worden (16)) of op het aanhangen van een verkeerde (valse) godsdienst. e 2. Een ander soort van dwaling zijn waanvoorstellingen of waandenkbeelden. Men leeft in een waanwereld. f. Zelfbedrog. Men liegt zoveel dat men zelf niet meer weet wat nu eigenlijk de werkelijkheid is. Je gelooft je eigen leugen en dus je eigen werkelijkheid (31). 4. Waarom liegen mensen? Wat zijn hun motieven? (24, 25, 26, 33) De in zonde gevallen mensheid leeft in een wereld waarvan satan nog de overste is (Joh. 12: 31; 14: 30; 16: 11). De nog niet in vrijheid levende egoïstische mens is nog gericht op eigenbelang dat mede de basisoorzaak is van liegen (en bedriegen). a. Liegen als troost. Dit gebeurt omdat leugens soms troost kunnen bieden wanneer de waarheid verontrustend kan zijn. Maar waar ligt de grens? Wat is wijsheid? Als bijvoorbeeld een arts weet dat een zieke erg kwetsbaar is dan zal hij de afweging moeten maken om de laatste maanden van de patiënt dragelijker te maken door de korte levensverwachting te verzwijgen, óf om hem daadwerkelijk de waarheid te vertellen zodat de patiënt de kans krijgt die laatste maanden zinvol in te vullen (32, 34). Soms bedriegt men zichzelf door bepaalde problemen te verdringen. b. Liegen vanwege tact. Men wil de ander niet kwetsen. Als ik ervanuit ga dat ik de waarheid vertel en de ander heeft een andere waarheid, hoe voorkom ik dan dat ik de ander kwets? Want de waarheid kan in sommige gevallen pijnlijk en zelfs kwetsend zijn. Stel ik ga op kraamvisite bij een kennis of vriendin. Ik kijk in de wieg en vind dat ik nog nooit zo’n lelijke baby heb gezien. Vertel ik dat dan? Nee, want de moeder vindt haar baby uiteraard de mooiste van de hele wereld. Ik kwets haar als ik mijn mening zou vertellen (32). Maar als men de waarheid niet mag verzwijgen, dan gaat het erom het met wijsheid, begrip en tact te doen, en evt. steun te bieden (13). c. Men denkt met liegen voordeel te kunnen behalen, bijv. men wil leuk, aardig of populair gevonden worden. Met pakkende en/of sensationele koppen (14) wil men aandacht trekken en er meer geld mee verdienen. Men wil iets voor elkaar krijgen, je zin willen krijgen, dus manipulatie. d. Een geheel ander soort motief is dat men liegt uit schaamte (men zegt “Ik weet het niet” – omdat men de waarheid niet durft te zeggen), of omdat men confrontaties wil vermijden of uit angst voor consequenties, bijv. bepaalde ongewenste gevolgen zoals straf of gevangenschap, ontlopen. Men gebruikt smoesjes, bijv. “De bus had vertraging”. Petrus betuigde driemaal: “Ik ken die mens niet”, en vervloekte daarbij zelfs zichzelf. En Abraham verzweeg bewust de (volle) waarheid, namelijk dat Sara ook zijn vrouw was (Gen. 12: 11-13; 20: 1-3). Of men liegt om aan de werkelijkheid te ontsnappen (28). Leugen is een middel om iets te ontkennen. Toen na het vertrek van het Russische leger uit het Oekraïense Bucha diverse mensen op straat waren gevonden, die gedood waren door Russische soldaten, werd door het Kremlin de leugen verkondigd dat het allemaal in scène zou zijn gezet om de Russen te kunnen beschuldigen. Het ontkennen heeft mogelijk iets dubbels. Enerzijds een grove, brutale leugen, anderzijds een poging om schuld te ontkennen, want anders word je misschien wel hartstikke gek van schuldgevoelens. e. Liegen om een of meer mensen bewust te misleiden of om schade toe te brengen. Men houdt bepaalde informatie achter, bijv. verborgen gebreken van een auto die men wil verkopen. Een oplichter geeft iemand valse informatie om een geldbedrag afhandig te maken. Ook kunnen mensen samenspannen om andere mensen voor te liegen. Bijvoorbeeld een groep politici die geheimhouden dat er een enorme milieuverontreiniging is vastgesteld, omdat zij herkozen willen worden (13). e. Invloed, controle, macht willen hebben. Men gebruikt leugenretoriek. Retoriek is de beeldspraak die gebruik maakt van clichés en bombastisch taalgebruik. Oorspronkelijk was het synoniem met retorica, maar later is het verworden tot een negatieve verwijzing naar holle frasen, waarbij breed wordt gesproken, maar weinig wordt gezegd. Er wordt dan ook wel gesproken van holle retoriek (31). Soms willen mensen koste wat het kost een ideologie promoten, ook als er een leugen en bedrog voor nodig zijn. Vaak speelt de honger naar macht en geld een belangrijke rol. Allemaal onzuivere en egoïstische motieven. Machtige sectoren hechten nog steeds veel waarde aan leugens als een manier om de geesten te manipuleren van de mensen die ze willen beïnvloeden. Op die manier slagen ze erin om mensen te overtuigen het onaanvaardbare toch te aanvaarden. Vaak wil men ook controle houden over de media en over alle instellingen om die ideologie over te brengen (33). De leugen wordt verkondigd via propaganda (het Latijnse propagare dat vermeerderen of voortplanten betekent), een vorm van communicatie waarbij door de belanghebbende partij wordt getracht aanhangers voor haar gedachtegoed te winnen. Door het bewust verspreiden van eenzijdige en/of (zelfs) verzonnen informatie wordt geprobeerd de publieke opinie te bespelen. Daarbij worden diverse propagandatechnieken gebruikt, zoals bijv. herhaling, trucs, misleiding, suggestief woordgebruik, eufemismen, framing, symbolen, slogans, cameratechnieken, fotovervalsing (30). Propagandistische campagnes met de omvang van die als in nazi-Duitsland, maar ook van bijvoorbeeld de Sovjet-Unie onder Jozef Stalin, Noord-Korea en het Irak onder Saddam Hoessein, worden ook wel indoctrinatie genoemd. Ze komen vooral voor - en kunnen ongecorrigeerd blijven bestaan - in dictaturen zonder vrijheid van meningsuiting (30). Vaak is er ook sprake van dwang, waarbij de vrijheid in keuze bij de ontvanger (sterk) beperkt kan zijn. Wie de leugen niet gelooft, wacht jaren gevangenisstraf. Een recent voorbeeld is de Russische inval in Oekraïne. Wij zien hoe de leugen een dekmantel of legitimatie ervan is. Poetin wil Oekraïne ‘bevrijden’ van het ‘nazi’-regime in Kiev. En ex-KBG-er Kirill (nu patriarch van de Russisch-Orthodoxe ‘Kerk’) legitimeert de oorlog met het schijnargument Rusland te verdedigen tegen westerse decadentie. Maar dat was niet het argument en het doel van Poetin. En bovendien moet men decadentie niet bestrijden met oorlog en vernietiging, maar met geestelijke middelen. Bedacht moet worden dat de legitimatie afhankelijk is van geloof in de leugen. Het draagvlak is medeschuldig aan het kwaad. f. Zieke geesten (15). Bijv. pathologisch liegen, dat is liegen om het liegen. Het kan zo ver gaan dat het echt een verslaving wordt. Een pathologische leugenaar weet (in tegenstelling tot de pseudologische leugenaar die zijn eigen leugens gaat geloven) heel goed dat zijn beweringen niet waar zijn, maar kan de impuls om te liegen niet bedwingen (10,29). Een speciaal soort leugens en/of waanvoorstellingen zijn complottheorieën. Vaak worden ze verzonnen en rondgebazuind door mensen die paranoïde zijn en de overheid wantrouwen (8). Ik heb mij verbaasd over wat mensen zoal willen geloven. De Amerikaanse complotdenker Alex Jones meende dat twee schietpartijen in de USA met dodelijke afloop voor tientallen basisschoolleerlingen in scene waren gezet. En dat de ouders acteurs waren. Onlangs is Jones in een rechtszaak veroordeeld, maar volgens hem is het een heksenjacht en zijn de aanklagers, de rechters en de jury allemaal ‘demonisch bezeten’ en ‘in de greep van de cultideologie van de Nieuwe Wereldorde’ (1). Tot slot van deze paragraaf willen wij nog opmerken dat niet alle leugens met egoïsme of ‘slechtheid’ te maken heeft. Denk aan de Egyptische vroedvrouwen Sifra en Pua (Ex. 1) en de hoer Rachab in Jericho die loog over de twee verspieders (Jozua 2). En zou je niet mogen liegen als in de tweede wereldoorlog nazi’s aan je vroegen of je Joden in huis verborgen had? 5. Waarom geloven mensen een leugen? a. Leugens kunnen soms gemakkelijker te begrijpen zijn dan de waarheid (33). b. Mensen geloven graag wat ze willen horen. Ze willen liever geen negatieve boodschap (13). We willen allemaal (graag) berichten geloven die ons aangenaam de oren klinken. Men is zelfs bereid om iets te geloven dat tegen alle bewijzen ingaat (33). Een ongemakkelijke waarheid wordt zelfs veranderd in een gemakkelijk te slikken leugen en men doet de waarheid geweld aan (27). c. Mensen die in problemen zijn (bijv. armoede, eenzaamheid) zijn (meer) vatbaar voor misleiding door mooie verlokkende beloften in reclames of van oplichters en criminelen. Denk aan bijv. ‘phishing’ (oplichting van mensen door ze te lokken naar een valse (bank)website, die een kopie is van de echte website) en ‘matchfixing’ (het door omkoping manipuleren van een wedstrijd dat deze eindigt in een op voorhand vastgestelde uitslag). d. Mensen die de overheid wantrouwen, zullen graag berichten geloven die hun wantrouwen bevestigen. We zagen dit in de tijd van de coronacrisis. Ook mensen die een hekel hebben aan bepaalde (groepen) mensen zullen graag bepaalde leugens over hen geloven. Dus als een misleider leugens verkondigt om een draagvlak voor zijn verkeerde bedoelingen te verkrijgen, dan zijn zij die de leugen geloven en daarmee voor het gewenste draagvlak zorgen, medeschuldig aan het nadelige gevolgen van die leugen. Wie bepaalde leugens gelooft (wil geloven) is dan in zekere zin net zo ‘kwaadaardig’ als degene die deze leugens vertelt of rondbazuint. Wie zo ‘slecht’ is dat hij denkt dat de leugen de waarheid is, is inderdaad ‘slecht’. Dus is steeds de vraag hoeveel belang de lezer of de luisteraar hecht aan de waarheid. 6. Nadelen van liegen We kunnen daarbij een tweedeling maken, namelijk nadeel voor degene die de leugens verkondigt (of gelooft), en nadelige gevolgen voor andere mensen die slachtoffer zijn van de leugens (par. 7). Wie liegt, is in zekere zin een dienstknecht van de boze. Mensen denken dat ze met liegen een voordeel kunnen behalen, maar liegen is veel destructiever dan de meesten denken. Als je vaak genoeg liegt, houd je uiteindelijk ook jezelf voor de gek. En als er bij herhaling wordt gelogen, passen de hersenen zich aan en reageren nauwelijks meer. Er treedt een gewenning op. Hierdoor is men in staat tot het vertellen van steeds grotere en destructievere leugens (26). “Het ernstige gevolg hiervan is ook een verlies van moraliteit en een verhoogde innerlijke staat van onrust” (28). Bovendien moet bedacht worden dat liegen onnodig veel energie kost. Als men gaat liegen, zal men al snel gaan overwegen wat het beste verhaal is, wat de factoren zijn die je moet veranderen, wat je wie wel en niet wijs kunt maken, enzovoort. En als je iets vertelt, zal je altijd moeten bedenken wat je eerder verteld hebt. Dat allemaal om maar niet betrapt te worden. Want op de waarheid kan je niet betrapt worden, die is er gewoon; maar een leugen kan ontdekt worden (13). En verder: al is de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalt haar wel (26). Ook wie de leugen gelooft of de waarheid ontkent, beschadigt en benadeelt zichzelf (13). Denk aan bijv. een oplichter die in zijn eigen leugen gelooft. Of aan een drankverslaafde die beweert helemaal niet verslaafd te zijn, en geen hulp wil aanvaarden. Een ander soort misleiding is anorexia, waarbij iemand die heel mager is, denkt dat zij heel dik is en moet afvallen. Als liegen een masker is voor een dieperliggend probleem, of omdat men bepaalde omstandigheden niet onder ogen durft te komen of dat men iets wil verbergen, is het van groot belang om jezelf onder ogen te komen en met het liegen te stoppen. De realiteit is immers, dat alleen de waarheid je vrij maakt. Immers je bewust worden van liegen, hiermee afrekenen en beginnen met eerlijk worden, kan een enorme bevrijding betekenen voor jezelf, en je omgeving. 7. Gevolgen van de leugen: misleiding, dwaalleringen, bedrog, schade, verdriet Er zijn ‘oneindig’ veel situaties waarin leugens en bedrog en waandenkbeelden tot heel veel verdriet en ellende hebben geleid. We zullen een aantal voorbeelden noemen. Eerst een aantal op kleine, meer persoonlijke schaal, en vervolgens enkele voorbeelden op grotere schaal. Door oplichting kunnen mensen grote financiële schade lijden. In bijv. het tv-programma Opgelicht hoor je de meest schrijnende verhalen. In een aantal gevallen is ook sprake van emotionele schade als iemand zich voordoet als minnaar of potentiële huwelijkspartner, maar vaak alleen op geld uit is. Loverboys kunnen jonge meisjes met mooie praatjes en beloften inpalmen en diepongelukkig maken. Sommige mensen hebben het waanidee dat ze in een verkeerd lichaam zitten en de leugen geloven dat het probleem zou zijn op te lossen met operatief ingrijpen. Maar dat is geen oplossing. Integendeel, want vaak leidt het tot zelfs meer problemen, niet alleen lichamelijk maar ook tot psychische en sociale problemen. Als gevolg van de leugens van de Amerikaanse complotdenker Alex Jones werden de ouders van de vermoorde kinderen vaak belaagd met doodsbedreigingen en moesten zij zelfs regelmatig verhuizen. Opmerkelijk was dat de leugens van deze man een gretig gehoor vinden bij wapenlobby-aanhangers (1). Omdat men denkt dat de ivoren slagtanden van olifanten en hoorns van neushoorns potentie verhogend zouden werken, worden vele dieren onnodig gedood. Met name in Pakistan komt het voor dat christenen door een moslim vals worden beschuldigd van iets en daarvoor jaren in de gevangenis terechtkomen. Een bekend voorbeeld is Asia Bibi die jarenlang onschuldig in de gevangenis zat. In Noord-Korea worden christenen gevangengenomen of naar een werkkamp gebracht omdat men de leugen gelooft dat zij een slechte invloed op het land zouden hebben. Het tegendeel is waar. De taliban in Afghanistan denken dat vrouwen een gevaar vormen voor de openbare eerbaarheid/zedelijkheid, en daarom moeten ze helemaal gesluierd zijn, zodanig dat je niets meer van hen ziet. En ze mogen geen onderwijs ontvangen. Dat is overigens ook heel dom, want dan kunnen vrouwen ook geen medische opleiding volgen. Het is om te huilen. Gods wil is het dat mensen, ook in het openbaar, mogen worden wie ze mogen zijn en dat hun talenten tot ontwikkeling komen, mede ten dienste van het land. Valse godsdiensten zijn misleidend omdat ze mensen niet leiden naar Jezus die de (enige) Weg, de Waarheid en het Leven is. En bovendien is vaak het gevolg dat christenen volkomen ten onrechte op alle mogelijke manieren vervolgd worden vanwege hun geloof. Denk aan vervolging door bijv. ISIS, die op basis van leugens en waanideeën medemensen doden. Extreem waren de zeer brute en beestachtige onthoofdingen van met name christenen door ISIS in Irak en Syrië. We zien dat leugen vaak samengaat met dwang en geweld. In mei 2022 werd in Nigeria Deborah Samuel Takubu door medestudenten gelyncht vanwege een gerucht dat zij op Whatsapp Mohammed zou hebben beledigd. In de eerste drie maanden van 2022 werden bijna 900 Nigeriaanse christenen gedood door de aanvallen van extremistische moslims (Bron: Open Doors). Het gevolg van de leugenachtige legitimatie (mede ‘dankzij’ het door de bevolking van Rusland geleverde draagvlak) van de Russische inval in Oekraïne is een onvoorstelbaar grote hoeveelheid verdriet, angst, pijn, verlies van mensenlevens, vernietigingen, etc. Bovendien roept de ene leugen de andere op. Poetin noemt de NAVO de oorzaak van de inval in Oekraïne en de Russische minister van buitenlandse zaken Lavrov beschuldigt Oekraïne van agressie omdat het zich tegen Rusland verdedigt met westerse wapens. Ook meeheulen met o.a. anarchisten, die de overheid in een kwaad daglicht willen plaatsen, kan zeer negatieve maatschappelijke gevolgen hebben. Denk aan bijvoorbeeld de ontkenning van de klimaatproblematiek. Of geloof in de complottheorie dat de overheid bewust de coronacrisis in het leven zou hebben geroepen, terwijl later bewezen is dat het virus ontstaan is op een dierenmarkt in China. Een magistraal voorbeeld van hoe geraffineerd de waarheid wordt verdraaid en daardoor de gehele wereldbevolking wordt misleid, is te lezen in het boek Iedermans Ondergang van Roelof Ham (9). In de eindtijd zal de antichrist hetzelfde kunnen doen, en is het voor ons als christenen van groot belang om zeer waakzaam te zijn, en trouw te blijven aan het Woord van God, zelfs in grote verdrukking. 8. Praktische bescherming tegen leugens Dagelijks wordt wereldwijd heel veel informatie (zowel tekst, beeld als video) uitgewisseld. Zowel in directe fysieke contacten als ook via telefoon. En verder via diverse media zoals radio en televisie, dagbladen, tijdschriften, reclamefolders en in deze tijd ook via social media en vele (ca. 2 miljoen) websites (22). De grote vraag is welke informatie in dat oerwoud van data juist en betrouwbaar is. Een groot probleem is namelijk dat niet iedereen die informatie op het internet plaatst dat doet met zuivere bedoelingen. Wie of wat kun je nog geloven en vertrouwen? (22). Dat we nieuwsberichten steeds vaker wantrouwen, heeft een nieuw fenomeen In het leven geroepen, de zogenaamde factcheckers die controleren of de dingen die beweerd worden wel waar zijn. Maar ook hier geldt weer dat je niet zomaar met zekerheid kan zeggen dat het label ‘waar’ of ‘onwaar’ dat door hen op artikelen of beweringen wordt geplakt, echt betrouwbaar is. De Duits-Amerikaanse van origine Joodse filosofe Hannah Arendt zei eens: “Wanneer een mens niet meer weet wat juist is of fout, kun je hem alles wijsmaken, en in de wereld waarin goed en kwaad, waarheid en leugen afhankelijk zijn geworden van ieders persoonlijke keuze (wat in toenemende mate het geval is), is beïnvloeding van mensen gemakkelijker dan ooit, en dat is een gevaarlijke ontwikkeling” (22). Om nepnieuws op internet te herkennen, moet men altijd nagaan waar het bericht geplaatst is en wat de bron van de informatie is. Google naar de genoemde bron. En ga na wie de afzender is. Als dat niet zeker is, zoek het account dan online op. Bij de grote nieuwswebsites zie je op Facebook vaak een ‘blauw vinkje’ staan. Dit betekent dat ze gecontroleerd en geverifieerd zijn vanuit Facebook. En uiteraard ook het bericht controleren bij andere media. En kijk goed naar foto’s en video’s. Slaan ze op het artikel? (2, 14) Tot zover een paar praktische punten. Maar belangrijker is dat men wezenlijk van de leugen en de leugenaar verlost wordt. 9. Verlost van de leugen Als men werkelijk en voor altijd verlost wil zijn van de leugen, van de waan, van het kwaad, van satan, dan is er maar één mogelijkheid, namelijk geloof in het verzoenend offer van Jezus Christus, Die zei: “Ik ben de Weg, en de Waarheid en het Leven” (Joh. 14: 6a). Dan wordt men overgeplaatst in het Koninkrijk van God, waar men voor eeuwig de bestemming heeft gevonden in volmaakte vrede, vrijheid en gelukzaligheid. Dan hoeft men niet meer te liegen en is men ook geen slachtoffer meer van leugen en dwaling, want men leeft voor eeuwig in het licht van Gods liefde en heerlijkheid. Dan leeft men in de waarheid met een andere, normatieve dimensie, namelijk datgene wat in overeenstemming is met wat God heeft bedoeld. Jezus zegt: “Heilig hen in Uw waarheid, Uw Woord is de waarheid” (Joh. 17: 17). En u zult de waarheid verstaan, en de waarheid zal u vrijmaken (Joh.8: 32). Waarheid is alles wat naar Gods wil is. Literatuurlijst 1. Jan van Benthem, Complotdenker Alex Jones moet de waarheid erkennen. Nederlands Dagblad, 5 augustus 2022. Bron: https://www.nd.nl/nieuws/buitenland/1136095/de-amerikaanse-complotdenker-alex-jones-moet-de-waarheid-eindel#/reader?page=3 2. Ruben den Boer, Tuin er niet in: 7 soorten nepnieuws & voorbeelden. Bron: Tuin er niet in: 7 soorten nepnieuws & voorbeelden - Frankwatching 3. Marlien Boom, Satan, de vader van de leugen. Bron: Satan, de vader van de leugen - She-rises.net 4. Paul Boonefaes, Zwijg! Waarom woke niet deugt. 5. Paul Boonefaes, Het woke-isme is een aanval op de redelijkheid. Bron: Het woke-isme is een aanval op de redelijkheid - Wynia's Week (wyniasweek.nl) 6. Ad de Bruijne, Deepfake. Column in Nederlands Dagblad, 12 juni 2022 7. De legende over leugens en waarheid. Bron: De legende over leugens en waarheid - Verken je geest 8. Piet Guijt, Het leugenmechanisme van complottheorieën. Bron: https://www.stichtingpromise.com/complottheorieeumln.html 9. Roelof Ham, Iedermans Ondergang. November 2020. ISBN 9789083027883 10. Info.nu. Wat is de reden waarom mensen liegen? Bron: https://mens-en-samenleving.infonu.nl/communicatie/118899-wat-is-de-reden-waarom-mensen-liegen.html 11. Lotte Lambrecht, Factcheck: nee, deze video toont geen protest tegen de coronamaatregelen. In: Knack. 28-10-2021. Bron: Factcheck: nee, deze video toont geen protest tegen de coronamaatregelen (knack.be) 12. René Leverink, De macht van leugens. Bron: De macht van leugens - René Leverink Tekst 13. Ed Meester, Waarheid, geheimen en leugens - A different kind of honesty. Bron: https://www.nnic.nl/nnic-blog/waarheid-en-leugen.html 14. Online.nl, Hoe herken je nepnieuws? Bron: Hoe herken je nepnieuws? 5 handige tips | Online.nl 15. Hessel von Piekartz, Complotdenken ‘steeds extremer’. In Nederlands Dagblad van 28 april 2022. Bron: Poetin is de nieuwe held van kleine anti-overheidsgroepen; extreemrechtse aanslag ‘voorstelbaar’ | Nederlands Dagblad 16. Willem Jan Pijnacker Hordijk. Toetst alles - waarheid en leugen in de christelijke gemeente. ISBN 9789058290021 17. Salt of the Earth, Verborgen in de schuilplaats van leugens | Salt of the earth 18. Carlijn Simons, Drie redenen om te liegen (en hoe je de waarheid kunt spreken) 15/02/2022. Bron: https://www.quest.nl/mens/psychologie/a39073476/leugen-om-bestwil-redenen/ 19. Margriet Sitskoorn, Hersenhack. Update je brein. ISBN: 978-9044639124 20. Cor Stoker, De leugen van de ideologie. Bron: De leugen van de ideologie | Columns Cor Stoker (wordpress.com) - Search (bing.com) 21. Jurgen Tiekstra, Sentimenten en onjuistheden verdringen feiten in het klimaatdebat. Bron: https://www.leugens.nl/2022/03/06/sentimenten-en-onjuistheden-verdringen-feiten-in-het-klimaatdebat/ 22. Upstream, Seizoen 2022, Aflevering 8. Bron: Upstream | Family7 23. Julia Vanonte, De waarheid achter leugens: zo weet je dat iemand liegt. Donders Instituut, 27 juli 2020. Bron: https://www.gelderlander.nl/nijmegen/de-waarheid-achter-leugens-zo-weet-je-dat-iemand-liegt~afa63714/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.bing.com%2F 24. Waarheid en leugen (1). Bron: Waarheid en leugen (1) : Frisse Wateren 25. Waarheid en leugen (2). Bron: Waarheid en leugen (2) : Frisse Wateren 26. Waarom blijven wij liegen als we weten dat het niet juist is. Bron: Waarom blijven wij liegen als we weten dat het niet juist is (psychologievansucces.nl) 27. Wat is waarheid? Bron: Wat is Waarheid - De waarheid kan gekend worden! 28. Wat voor invloed hebben leugens op ons? Bron: https://verkenjegeest.com/invloed-leugens-op/ 29. Wikipedia, Leugen. Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Leugen 30. Wikipedia. Propaganda (communicatie). Bron: Propaganda (communicatie) - Wikipedia 31. Wikipedia, Retoriek. Bron: Retoriek - Wikipedia 32. Winneylicious, Getroost door een leugen of gekwetst door de waarheid? 4 mei 2016. Bron: winneylicious (wordpress.com) 33. Wordt een leugen waarheid als deze duizend keer herhaald wordt? Bron: https://verkenjegeest.com/leugen-waarheid-herhaald-wordt/ 34. J.J. Buskes, Waarheid en leugen aan het ziekbed. Uitgeverij: W. Ten Have N.V. Amsterdam, 1964. ISBN 9789025930233 Niets uit dit artikel mag worden zonder uitdrukkelijke toestemming van de stichting en de auteur/vertaler worden overgenomen, gekopieerd of gebruikt worden. Uiteraard mag volgens de gangbare regels van bronvermelding er wel naar verwezen worden in andere publicaties. Neem bij twijfel eerst contact met ons op via het contactformulier. Nieuw boek 'complementaire zorg in het licht van de Bijbel |