Archetypen - NLP (in bijbels perspectief)
Door Gerard Feller
'Neuro-linguïstisch programmeren in Bijbels perspectief' is een uiterst belangwekkende studie van drs. R.H. Matzken die gaat over de beïnvloeding van de menselijke geest.
Neuro-linguïstisch programmeren (NLP) wordt omschreven als een studie van de structuur van subjectieve ervaring. De kennis van NLP kan zowel individueel als in communicatiesituaties worden gebruikt. In het westen veroverd NLP op stormachtige wijze wetenschapsgebieden als psychotherapie, pedagogie, gezondheidszorg en organisatieontwikkeling. Voor het eerst in Europa is er nu een grondige studie, beschrijving en Bijbelse toetsing afgerond. Voorwaar geen geringe prestatie van Rob Matzken, die zijn sporen op het gebied van onderscheiding van geesten al ruimschoots verdiend heeft (wat blijkt uit zijn boeken als New Age handboek, Anders denken, enz.).
HET GEDACHTEGOED VAN NLP
In het eerste gedeelte van het boek wordt een beschrijving gegeven van het NLP-gedachtegoed. NLP is een combinatie van twee wetenschappen: De Gestalttherapie en de linguïstiek (of taalbeheersing). Later is dit uitgebreid met inzichten vanuit de neurologie en de cybernetica. De P. van NLP staat voor programmeren van het proces waarbij elementen van het interne communicatiesysteem van de mens zo kunnen worden georganiseerd, dat er een veranderingsproces in die mens plaats vindt. Deze transformatie betreft niet alleen het bewuste, maar vooral het onbewuste van de mens. Het gaat hierbij niet zo zeer om de inhoud van de processen, maar de manier waarop dat gebeurt (niet het wat, maar het hoe!). Men maakt daarbij onder andere gebruik van lichaamstaal en non-verbale communicatie. Een belangrijk element bij communicatieve processen is de zintuiglijke ervaring die denkprocessen inleidt.
Neurologisch is er onderscheid te maken in de wijze waarin een denkproces zintuiglijke voorkeuren heeft. Zo worden er visuele, auditieve en kinetische (bewegingsgevoel) sturingsprocessen onderkend. Door op het taalgebruik en de non-verbale communicatie te letten, zijn de NLP-‘practitioners’ feilloos in staat te vertellen hoe iemands bewustzijn is opgebouwd. Ze kunnen zich zo 'afstemmen', 'rapport maken' of 'spiegelen' op de ander. Dit zijn allemaal technieken die het 'therapeutisch klimaat' op subtiele wijze, verbaal of non-verbaal manipuleren. De therapeut kruipt als het ware in de ziel van de ander om daarna door middel van 'metaforen' (beeldspraak) en andere technieken het onbewuste van de ander te 'herordenen'.
'Ankeren' is zo'n techniek, waarbij de therapeut een signaal laat samenvallen met een ervaring, totdat het signaal zelfstandig die ervaring oproept. Bijvoorbeeld: Je raakt iemand op een bepaalde manier aan terwijl hij vrolijk lacht. De volgende keer dat je hem op die manier aanraakt, roept dit een gevoel van vrolijkheid op. Het is in feite het conditioneren van een onbewuste reflex.
MENSBEELD VAN NLP
Hoewel beoefenaars van NLP zeggen niet een specifieke methode, filosofie of wereldbeeld te hanteren (alles wat je denkt is een realiteit voor jou. NLP-beïnvloedingstechnieken passen in iedere filosofie of religie), laat Rob Matzken in zijn boek duidelijk zien dat het gedachtegoed van het NLP stoelt op het (oude en nieuwe) gnosticisme en de dieptepsychologie van Carl Gustav Jung. Als reactie op het reductionistisch en empirisch (proefondervindelijk) denken, heeft het Jungiaanse denken een belangrijke stoot gegeven tot het integreren van de ‘Wiederverzauberung’ in de wetenschappen. Jung onderscheidde de menselijke persoonlijkheid in verschillende lagen, zoals blijkt uit het volgende schema:
Naast het persoonlijke onbewuste (het in tijd verworvene en persoonlijke verleden) kent Jung nog een universeel of collectief onbewuste, hetgeen onpersoonlijk zou zijn. Het is de diepste en minst toegankelijke laag van de persoonlijkheid, ‘de oerlaag van de menselijke ziel’. Dit universeel onbewuste van de mensheid zou een voorraadkamer zijn van al hetgeen de mensheid overkomen is (aangeboren en overgeërfd). Deze instincten zouden ons tot activiteiten dwingen zonder bewuste motivering, in deze "diepere" laag van de psyche vinden we de ‘archetypen’ van Jung.
Matzken laat zien dat eigenschappen van het persoonlijk onbewuste toegeschreven worden aan het collectief onbewuste. Waar in feite een grens loopt die de mens niet vanzelf overschrijdt, wordt gesuggereerd dat het gaat om een overgang van de ‘beperkte’ ziel naar een ‘verruimde’ ziel. Hulpmiddelen om de grens van het persoonlijk onbewuste te onderschrijden naar het ‘collectief’ onbewuste zijn: vormen van hypnotische trance, geleide fantasie, creatieve visualisatie, positieve affirmatie en trance-inductie! Hiermee kun je de bronnen van wijsheid van het ‘collectief onbewuste’ aanboren.
Dit kan alleen gebeuren door het uitschakelen van het bewuste kritische denken. Dit analytische manlijke rechterhersenhelft denken heeft de mens immers ingeperkt volgens de NLP. Door bovengenoemd ‘gereedschap van de geest’ ontstaat er echter meer openheid voor de zacht, harmonieuze en helende wereld van het transcendente.
Iedere trouwe lezer(es) van Promise weet inmiddels hoe gevallen engelenmachten, niet als metafoor, maar als werkelijkheid zo de ziel en geest van de mensen beïnvloeden en binden. Bij NLP wordt de cliënt zijn eigen hypnotherapeut, die doeltreffend denkt te communiceren met de onbewuste delen van zichzelf, maar in feite zich openstelt voor de gevallen geestelijke wereld! NLP beschouwt goden en rituelen echter alleen als metaforen van een innerlijke werkelijkheid: het collectief onbewuste. Veel belangrijker voor hen is dat het werkt! Sommigen gaan zelfs zo ver dat ze tovenaars en priesters gaan ‘modelleren’ door hun werking nauwkeurig vast te leggen in rituelen, offers, invocaties, enzovoort. Voorbeelden hiervan zijn: kinetische trance, Oerhoudingen (met trommels en ratels), ‘drakentemmen’ (gegeven bij overheidsmanagement), tijdlijn-magie, demonen uitdrijving, pragmatisch orakelen, vuurloop (met de geest de materie beheersen - Emile Ratelband).
BIJBELSE TOETSING
In het tweede gedeelte van het boek geeft Matzken een Bijbelse toetsing van NLP op twee niveaus:
1) t.a.v. de uitgangspunten van NLP
2) t.a.v. de belangrijkste NLP-methoden (instrumenten)
1) De uitgangspunten van NLP zijn op veel punten tegengesteld aan die van de bijbel, nl dat de mens zichzelf via bepaalde ‘beproefde’ technieken losmaken kan van de vruchteloosheid en vergankelijkheid. Bij NLP moet men zich vertrouwd maken met het wereldbeeld en de wijze waarop men met de werkelijkheid omgaat. Men kruipt als het ware ‘tussen de oren’ van de ander, om daarna het denken te veranderen. Soms lijkt het alsof men dezelfde taal als de Bijbel spreekt en toch ontkent NLP de claim van de Bijbel te beschikken over de objectieve waarheid.
Matzken geeft elf uitgangspunten van NLP, waarin Bijbels gezien vaak kernen van waarheid zitten, maar die dan ook in een Bijbels kader van denken gebracht moeten worden, willen ze op een verantwoorde wijze door Christenen gebruikt worden. (De uitdaging van NLP aan christenen!) We noemen hier twee voorbeelden:
Voorbeeld 1: Uitgangspunt NLP: "De persoon met de meeste keuzemogelijkheden zal het systeem (d.w.z. zijn leven) beheersen."
Dit is methodologisch juist, want mensen kunnen veranderen door te treden uit een geprogrammeerde gewoonte. Het duidelijkste voorbeeld is wanneer iemand gelooft in God, en de Geest van God betrekt op de oneindige bronnen van kennis en wijsheid, die in Christus Jezus zijn. Inhoudelijk echter is deze stelling onjuist, omdat de mens die aan zichzelf is overgelaten, vastzit aan de wet van de zonde en de dood. Hij heeft geen keuzemogelijkheid of beter gezegd: Wanneer hij het goede wil doen, zal hij merken dat hij gebonden is. De Bijbel ontmaskert de zelfrealisatie als een vorm van zelfhandhaving met de uitspraak: "Ieder die zijn leven zal willen behouden, zal het verliezen.” (Mat. 16: 25).
Voorbeeld 2: Uitgangspunt NLP "Ieder gedrag heeft een positieve intentie."
Inhoudelijk is dit ook weer onjuist. De spreukendichter bevestigt dat de mens zo denkt, maar voegt er iets aan toe, waar de moderne mens niet aan denkt: "Elke weg van een mens is recht in zijn ogen, maar de Here beproeft de harten" (Spr. 21: 2). "Soms lijkt een weg iemand recht, maar het einde voert tot de dood" (Spr. 14: 12). Deze uitspraak roept het autonome kader op, waarin de mens op zijn eigen wijze het goede beoogt. De Bijbelse tegenspraak hiervan en Gods antwoord in het kruis van Christus, ontmoeten dan ook de felste tegenstand als een ‘dogmatische blokkade’ of als ‘beledigend voor de menselijke waardigheid’.
Het voert in dit artikel te ver om de negen andere uitgangspunten en hun toetsing genoemd in het boek te bespreken, maar het is voor iedere christenwerker, die in de komende jaren zeker met het gedachtegoed van NLP te maken krijgt, van groot belang hiervan kennis te nemen! Enerzijds om stelling te nemen, anderzijds om Bijbelse ‘alternatieven’ te ontwikkelen.
In het laatste gedeelte van het boek gaat het over de toetsing van NLP-methoden en praktijken. Hierbij gaat het vooral om het gebruik van informatie van zintuiglijke ervaringen en het gaan via trance naar het (collectief) onbewuste en het werken in het onbewuste. Ook hier nemen we maar twee voorbeelden van de twaalf, die Matzken in zijn boek onderscheidt:
VOORBEELD 1: RAPPORT, SPIEGELEN EN MATCHING
Op zich is een goede observatie van een client/confident een voorwaarde voor doeltreffende communicatie. Wordt de ander echter afgestemd op de tovenaar (NLP-er), zoals een vogel gebiologeerd (gecharmeerd) raakt door een slang, dan is het vergelijkbaar met de sidhi of ‘uitstraling van gelukzaligheid’, die de goeroes ontwikkelen tot een bovenzintuiglijk waarnemen. Daardoor ontstaat er een machtspositie, waar het kritisch vermogen wordt uitgeschakeld in ruil voor een gevoel van ‘zich baden in dit heerlijke gevoel van het overstijgen van alle menselijke beperkingen.’ In ‘De betovering van de taal’, van de grondleggers van NLP. R. Bandler & J. Grinder, krijgt men bij het lezen ook de associatie van het charmeren van een tovenaar, die insluipt in de ziel van de ander en daar een stukje van zichzelf achterlaat. Daardoor krijgt de leerling de beschikking over alle mogelijkheden en hulpbronnen van de tovenaar, aan wiens ziel hij voorgoed verbonden is. Daarmee wordt dan een ‘virtuele realiteit geschapen’, waar men kan binnendringen met een ‘virtueel lichaam’.
VOORBEELD 2: HET WERK IN HET ONBEWUSTE
Matzken schrijft hierover: "Alle handelingen, die hier worden beschreven, vinden plaats in een bedrieglijke schijnwereld, die via hypnotische trance wordt betreden. Ten eerste is niets hiervan wetenschappelijk bewezen. Ook door NLP wordt toegegeven dat dit allemaal verzonnen is, overgenomen van de spiritist Jung en gemodelleerd van de hypnotiseur Erickson! Ten tweede is alles in directe tegenspraak met wat de Bijbel leert over God, de mens, de wereld, het kennen, het kwaad, de verlossing, verleden en toekomst. Ten derde is alles duidelijk herkenbaar als het gedachtegoed van het animisme en het spiritisme, zij het dan verpakt in pseudo-wetenschappelijke termen. In plaats van het klassieke humanisme treedt nu de vergoddelijkte mens van het neo- hindoeïsme naar voren! Ook andere instrumenten van de NLP komen aan de orde: oa het ‘ankeren van hulpbronnen’, de metaforen, de tijdlijn-analyse, het herkaderen, het veranderen van je eigen verleden, het modelleren en het programmeren en tenslotte het intercultureel modelleren (als vorm van het spelen met verborgen krachten).
Tot slot doet Rob Matzken een oproep tot Bijbels discipelschap: "Stel je lichaam als een levend, heilig, offer voor God." (Rom. 12: 1-2) Dit is geen oproep tot een esoterische initiatie, maar een onderwerping aan God, die dienstbaar maakt in de herstelde relatie van de mens tot God, en die vervolgens leidt tot een herstelde relatie met anderen. Dit is de kern van de Thora, die door Jezus wordt herhaald in de hoofdsom der Wet: God en onze naaste liefhebben. NLP is zoals gezegd een uitdaging aan christenen, om de tijdgeest waar NLP op inspeelt te weerstaan. Niet door een welvaarts- en voorspoedsevangelie te preken, niet door de valstrik van triomfalisme, maar door weer op een eschatologische dimensie onderwijs te geven. Train de jeugd om leiding te geven aan de wereld van morgen. Anticipeer op het oordeel, dat in de Bijbel voorzegd is. Christenen dienen zich in alle facetten van de samenleving te profileren. Niet om verleid te worden en zelf tot verleiders te worden, maar om geleid te worden vanuit Gods Woord met het oog op de komende tijd. Gold vroeger het woord ‘Tegen de revolutie: het Evangelie’, dan geldt zeker voor onze tijd: ‘tegen de toverij (ook van NLP): de volle raad van God’!
Uittreksel van het boek: Neurolinguistisch programmeren in Bijbels perspectief.
(over beïnvloeding van de menselijke geest) door drs. R.H. Matzken (Leiden:.J.J. Groen en Zoon, 1996)
ISBN 90-5030-649-7 Het boek is uitgegeven als een Amersfoortse studie (nr. 21) door J.J. Groen & Zoon in samenwerking met Bijbel en Wetenschap.
Niets uit dit artikel mag worden zonder uitdrukkelijke toestemming van de stichting en de auteur/vertaler worden overgenomen, gekopieerd of gebruikt worden. Uiteraard mag volgens de gangbare regels van bronvermelding er wel naar verwezen worden in andere publicaties. Neem bij twijfel eerst contact met ons op via het contactformulier.