Sjamanisme
Door Gerard Feller
Inhoudsopgave
1. Inleiding
2. Filosofie
3. Neo-sjamanisme
4. Voorbeelden van sjamanisme in onze tijd
5. Ecologisch bewustzijn en gaia hypothese
6. Neo-sjamanisme en wetenschap
7. Neo-sjamanisme en de kerk
8. Pantheïstische denken van Agnes Sanford
9. Manifestatie van de geest of de ziel?
10. Toetsen is en blijft belangrijk
Literatuur
1. Inleiding
De nieuwe tijd breekt aan. De strijd om het ‘nieuwe’ bewustzijn komt tot een climax in de wereldgeschiedenis. Met het opkomen van het ‘Watermantijdperk’ en het verzinken van het ‘Christelijke Vissentijdperk’ staan we op een keerpunt in de tijd, aldus het New Age-denken. De tijd dat we op de Verlosser wachtten, is voorbij; we moeten nu de verlossing zelf ter hand nemen.
Geleid door een leger van sjamanen, medicijnmannen, genezers, tovenaars, magiërs en heksen uit alle windstreken wordt de postmoderne (christelijke) mens in contact gebracht met de geestenwereld, om daar op bovennatuurlijke wijze kracht, kennis en genezing te vinden. Ze maken gebruik van magische krachten door hun ‘directe’ relatie met ‘een andere werkelijkheid’. De boodschap van de sjamanen is geen uitnodiging om terug te gaan naar het primitieve verleden, maar de moderne sjamaan treedt in de genezingsceremonies van de ’nieuwe tijd’ naar buiten als arts, zanger, musicus, kunstenaar, psychotherapeut, psychiater, maar zeker ook als priester, voorganger en pastoraal werker.
De Bijbelse Apocalyps komt angstaanjagend dichtbij. Of zoals het in 2 Tim. 4: 3-4 (uit: Het Boek) verwoord wordt: "Er komt een tijd, dat de mensen niet meer naar de waarheid willen luisteren, maar leraars zoeken, die hun vertellen wat zij graag willen horen. Zij zullen niet naar de waarheid willen luisteren, maar hun eigen dwaze ideeën volgen". Achter deze wereldwijde verleiding door het sjamanisme zien we het ‘meesterbrein’ van de god van deze wereld, de satan, de imitator van Christus. In dit artikel willen we ook de noodklok luiden voor het verbijsterende gemak waarmee deze sjamanistische praktijken de kerk binnenkomen onder het mom van psychologische hulpmiddelen.
2. Filosofie
De sjamaan (medicijnman) is sinds mensenheugenis de genezer, ziener en geestelijk leider van veel ‘primitieve’ volken over de gehele wereld. Het woord sjamaan is afgeleid van saman, afkomstig van de Siberische Tungusstam. Het betekent letterlijk: ‘zichzelf opwarmen, opwinden, kastijden’ (vedisch: 'sram'). Hij is de bewaker van de balans tussen natuur, mens en bovennatuur. Door antropologen wordt het begrip sjamaan in het algemeen gebruikt voor alle toverdokters, medicijnmannen en curanderos in niet-westerse culturen. De sjamaan overbrugt de grens tussen hemel en aarde, verleden en toekomst en is in staat, door concentratie van gedachten lichamelijke ziekten te genezen. Voor deze taak moet de sjamaan worden opgeleid en ingewijd (geïnitialiseerd). Rituelen en extases spelen daarbij een belangrijke rol. Tijdens rituele bijeenkomsten treedt de sjamaan buiten zichzelf en raakt in trance (extase). Gedurende deze initiatie moet hij zich het proces van dood en wedergeboorte voorstellen, alsof dit zich concreet aan zijn eigen lichaam voltrekt. Zo zou hij het geheim beleven van de transformatie van het fysieke in het psychisch/geestelijke en heeft hij contact met de goden of geesten. In dit proces kan hij welbewust tijdelijk het lichaam verlaten en via een magisch-extatische reis ingewijd worden in deze geestenwereld. Tijdens deze ervaring overschrijdt hij voor de eerste keer de grenzen van het aardse bestaan en bereikt hij zijn goddelijke roeping (vgl. rebirthing).
De doorbraak naar ‘de andere wereld’ wordt in feite gemaakt als ziel zonder lichaam. Een sjamaan is iemand, die door veelvuldige reïncarnaties ‘vergoddelijkt’ en zo deelheeft aan de bezielende kracht van het leven. Door het voortdurend uittreden in extase ontstaat er ‘ruimte’ voor een goddelijke persoon of geleidegeest, die hem begeleidt op zijn reizen in het transcendente. Deze hulpgeesten manifesteren zich ook vaak in de gedaante van dieren (beer, stier, adelaar, wolf of muis). Hoe sterker het dier, hoe sterker de geleidegeest. Tijdens de rituelen, die nodig zijn om in trance te komen, zal de sjamaan de geluiden van de hulpgeest uitstoten. De attributen, die bij deze seances voorkomen, zijn sterk cultureel bepaald. Het zijn vaak kosmische symbolen of dieren op kleding, een specifieke riem of muts, een spiegel, trommel en vaak psychedelische kruiden.
De sjamaan onderscheidt zich van de mysticus doordat hij niet voor zijn eigen zaligheid in extase raakt, maar ten bate van de gemeenschap. Deze gemeenschap onderhoudt de sjamaan dan; tenminste als hij zijn werk goed doet. De sjamaan is een specialist op het gebied van de gezondheidszorg, zowel de lichamelijke- als geestelijke hulpverlening. Door spirituele inwijding in de vorm van trances en dromen experimenteert hij met het contact met de goden. Hij wordt ook vanwege zijn helderziendheid geraadpleegd, wanneer er zaken zoek zijn. Verder doet hij voorspellingen.
Deze praktijken worden in de Bijbel veelvuldig beschreven. Ze zijn een gruwel voor God. "Dus waarom probeert u de toekomst te leren kennen door spiritisme en waarzeggerij? Luister niet naar het geklets en gemompel. Kunnen de levenden van de doden iets over de toekomst leren? Waarom vraagt u het uw God niet? Vergelijk de woorden van deze waarzeggers met het Woord van God" (Jes. 8: 19-20 - Het Boek). Zie ook Jes. 19: 3; Deut. 18: 10-14). De geleidegeesten van de sjamanen zijn geen primitieve fabel, maar bijbelse werkelijkheid. Hier is sprake van inwoning van een demon. Het is in feite een nabootsing van de inwoning van de Heilige Geest in Gods kinderen. Ook hedendaagse waarzeggers maken gebruik van de zgn. ‘channeling’ techniek, ook wel het ‘schakelen’ geheten.
De sjamaan wordt een doorgeefkanaal (channel) voor informatie uit de demonenwereld. Ook als resultaat van verbeelding en visualisering komt het veelvuldig voor dat een geestelijk wezen ‘te hulp’ schiet. Bij bepaalde psycho-technieken wordt de mens geleerd zijn eigen medium te zijn, zoals bij de Silva Mind control. De Bijbel is radicaal in zijn uitspraken over geleidegeesten. "Wees Mij heilig, want heilig ben Ik, de Here en Ik heb u afgezonderd van de volken, opdat gij Mij zoudt toebehoren. Wanneer iemand, een man of vrouw, DOOR zich de geest van een dode laat spreken of een waarzeggende geest bezit, zullen zij zeker ter dood gebracht worden: stenigen zal men hen, hun bloedschuld is op hen." NBG
"Wees heilig omwille van Mij, want Ik, de HEER, ben heilig, en Ik jullie van de andere volken onderscheiden om mijn volk te zijn. Een man of een vrouw die geesten of schimmen doden laat spreken, moet ter dood gebracht worden. Zulke mensen moeten worden gestenigd en hebben hun door aan zichzelf te wijten.” NBV21 (Lev. 20: 26, 27).
3. Neo-sjamanisme
In de laatste decennia heeft in het westen zich een soort neo-sjamanisme ontwikkeld. Sinds de culturele tegenbewegingen in de jaren zestig wordt de westerse cultuur met meer relativisme bekeken. De authenticiteit en waarde van andere culturen, met inbegrip van de theologische- en geneeskundige implicaties, krijgen meer aandacht. Op veel plaatsen krijgt het cultureel erfgoed van de autochtone bevolking weer belangstelling. Zo blijkt in Amerika de medicijnman van verschillende indianenstammen, de traditionele genezer in Afrika, de winti-genezer in Suriname, de saman in Siberië weer actueel in onze tijd. In dit kader past ook de vermelding van de zgn. etnotherapie. In de etnotherapie legt men verband tussen de (vaak psychische) klachten van de patiënt en zijn sociaal culturele achtergrond. In Nederland is de Elfenbank bij Nijmegen het centrale punt voor neo-sjamanistische activiteiten. Dit centrum werd in 1976 opgericht en is thans een bloeiend centrum met een ‘betoverende’ tuin. Geïnspireerd door de Schotse leefgemeenschap Findhorn worden de sjamanistische principes geleerd. Men kan terugkeren tot de oer-beleving. Hedendaags sjamanisme beoogt de eigen kracht op een bewuste manier te leren verbinden met de natuur. Sjamanisme gaat er van uit dat alles om ons heen bezield is en dat met alles een persoonlijke relatie mogelijk is. Met behulp van ceremoniën kunnen transformatieprocessen van mens en wereld op persoonlijk niveau worden ervaren.
4. Voorbeelden van sjamanisme in onze tijd
Marie Lu-Lorler, een Duitse filosofe en psychologe, beschrijft in haar boek (Praktische natuurmagie; handboek voor de moderne sjamaan) enkele voorbeelden van sjamanisme in onze tijd.
1) Zweethut.
Dit is een soort Indiaanse buitensauna. Op deze plaats zou de energie van de deelnemer gezuiverd worden, zowel lichamelijk als geestelijk/emotioneel.
2) Medicijnwiel.
Men leert een stenenkring in de natuur opbouwen met een diepgaande ceremonie. In de kring verbindt de mens zich met de kringloop van het leven. Het bestaat o.a. uit het opvoeren van een ‘energiedans’ en het aanroepen van de krachten. De mens zou volgens de hindoeïstische filosofie bestaan uit tien chakra's, zgn. geestelijke energiestations. Deze moeten gevuld worden door de kosmische krachten die aangeroepen worden.
3) Death lodge ceremonie.
Afscheid nemen en opnieuw geboren worden. Men leert intensief aan zichzelf te werken en oude patronen los te laten. De Indiaanse death lodge ceremonie is een nachtelijk ritueel in de eenzaamheid, waarin men het eigen leven aan zich voorbij ziet gaan (symbolisch sterven). Neo-sjamanisme, o.a. in de feministische theologie, geeft hier een ‘christelijke’ inhoud aan d.m.v. een dramaspel, waarin kruisiging en opstanding beleefd en gespeeld worden (onafhankelijk van Jezus).
4) Dans van de totem.
Men leert creatief werken met de krachten die o.a. diersymbolen kunnen geven. Dieren, waarvoor men bang is, of andere wezens, die men in dromen ontmoet, kan men beter leren kennen en een plaats geven. In het tegenwoordige onderwijs worden deze fantasie- en verbeeldingstechnieken ook steeds meer onderwezen.
5) Wortels van ons bestaan.
Hoe beleefden onze voorvaderen in Europa het contact met de natuur? Dit gedachtegoed wordt geïntegreerd in het heden, door de psychologische aspecten te verbinden met praktische ceremonieën in de natuur. Het levend contact met bomen en hun wortels, die diep in de aarde vastgrijpen, met planten, stenen en de elementen brengt de deelnemer terug naar de wortels van het eigen bestaan.
6) Dans van het hart.
Oefeningen, om met je hart en intuïtie te werken. Volgens de traditie van de Thuchal-Indianen moet men bidden voor de aarde. Door zang, drums, dromenwerk en de speciale dans van het hart kan nieuwe levenskracht in de deelnemer gaan stromen. Daarmee kan hij zichzelf en de aarde vernieuwen.
5. Ecologisch bewustzijn en gaia hypothese
In deze technieken herkennen we het ecologisch bewustzijn uit het New Age denken. Het ecologisch bewustzijn komt voort uit een holistisch denken, waarbij mens en natuur in diepste wezen delen van elkaar zijn. Het heeft niets te maken met het bijbels denken, waar we ook een relatie tussen mens en schepping zien, maar waarbij geen sprake is van een wezenseenheid, maar van rentmeesterschap. Nee, in het New Age denken is het een wetenschappelijk concept, waarbij het aardse ecosysteem gezien wordt als een levend organisme. De aarde wordt voorgesteld als een intelligent wezen: Moeder aarde. Zij kan putten uit voor mensen onbekende bronnen. Zowel de geboorte als de dood van mensen moeten binnen dit kader gezien worden.
Tijdens het christelijke tijdperk Vissen is de mens vervreemd van de aarde, hetgeen de oorzaak is van de huidige wereldcrisis, aldus de New Age-denkers. Ook feministische theologen omarmen moeder aarde, en wel in de betekenis van de godin Gaia (Griekse godin van aarde en leven). Bij het zoeken en gaan van de weg terug, loopt de vrouw voorop. Het sluit ook aan op het Hindoe begrip Atman = Brahman, waarbij de individuele mens totaal opgaat in de wereldziel of het wereldbrein. In dat kader spreekt men ook van planetaire genezing of ‘Global Healing’. Mensen worden aangemoedigd tot een wereldwijde affirmatie, meditatie, visualisatie en gebed om zoveel mogelijk ‘genezende energie’ naar moeder aarde te zenden. Want, beweert men, de energiebanen in het lichaam van de planeet, de ethersfeer, is ernstig geblokkeerd.
In de Bijbel staat tegenover de vergoddelijking van de natuur, de gevallen schepping die aan de vergankelijkheid onderworpen is (Rom. 8: 19-21). Tegenover het evolutionistisch geschiedbeeld staat de bijbelse heilsgeschiedenis, die in Jezus Christus haar zin en voleinding vindt (Openb. 1: 8). Tegenover de bedrieglijke hoop staat de Here Jezus, als enige hoop in leven en sterven (1 Thess. 4: 13b; Ef. 2: 12b; 1 Tim. 1) (Rob H. Matzken in: New Age handboek).
6. Neo-sjamanisme en wetenschap
In onze tijd is er een nieuwe golf van belangstelling voor sjamanisme, in het bijzonder voor de vergoddelijking van de mens. Carl Gustav Jung en zijn opvolgers breidden de dieptepsychologie uit met een verscheidenheid aan primitieve, religieuze uitdrukkingen. Spiritisme, alchemie en gnostiek werden geïntegreerd in de psychologie en theologie. Jung beweerde, dat Jezus Christus voor eeuwig een deel van het collectieve bewustzijn is geworden van het menselijk ras, en zich zetelde in de diepste gedachten van ieder mens. Deze pantheïstische gedachte is door sommigen binnen de evangelische beweging overgenomen en toegepast op de sjamanistische methode van innerlijke genezing, zoals bijv. Agnes Sanford die praktiseert.
In 1980 schreef Michael Harner The way of the Shaman, een gids tot kracht en genezing. Deze professor in de antropologie aan de New Yorkse academie van Wetenschappen is een actief beoefenaar van het sjamanisme. Na bestudering van de tovenaars bij de Coniba-Indianen in het Peruaanse Amazonegebied, schreef hij bovengenoemde gedetailleerde handleiding. Een andere antropoloog, Carlos Castaneda, schreef, nadat hij tien jaar als (leerling) sjamaan was opgeleid, verschillende razend populaire pseudowetenschappelijke boeken over sjamanisme. In zijn bekendste boek De lessen van Don Juan beschrijft hij hoe hij door het gebruik van hallucinogene kruiden en paddenstoelen, werd ingewijd "in een andere wereld". Hij is daarmee één van de meest populaire ‘gezaghebbende’ spirituele schrijvers in Amerika geworden.
Thorwald Dethlefsen, een psycholoog uit München, ontwikkelde de esoterische psychologie, waarin ziekte steeds weer teruggebracht wordt tot een psychologisch conflict. De genezing, die door de mens zelf moeten worden bewerkstelligd, moet gebeuren op een metafysische wijze via (neo) hindoeïstische analogieën en astrologische principes, door de psyche.
Ook de transpersonele psychologie (Abraham Maslow) heeft zich ontwikkeld uit oosterse en westerse mystiek. Men gaat uit van de gedachte, dat de mens zich uit zijn beperkte leefwereld kan verheffen en komt tot een goddelijke en mystieke beleving met een oude leugen als basis ...: "Gij zult als God zijn".
Zelfverwerkelijking staat voorop. Deze humanistische psychologie legt de nadruk op spiritualiteit, waarbij ieder mens zijn eigen weg leert te vinden. Essentieel is het overschrijden van de grenzen van ruimte en tijd, maar ook van het zelf als individu. Deze psychologische hulpverlening maakt gebruik van grenservaringen, die men soms bewust provoceert. Onder het motto ‘Psychose als therapie’ geloven de transpersonele psychologen, dat er een ‘zelf-help-proces’ op gang komt, waarin de ziel een genezingsproces bewerkt. Alle psychotechnieken zijn erop gericht om remmingen te doorbreken, zodat er ‘nieuwe gebieden’ en een ’andere werkelijkheid’ van de menselijke geest ontsloten wordt. Hypnose, rebirthing, transcenderen, Gestalttherapie, Silva Mind control, affirmatie of zelfsuggestie, visualisering en positief denken zijn hypnotische- en vedische technieken, die o.a. hiervoor gebruikt worden.
De New Age beweging, die vooral de kosmische samenhang van alle dingen benadrukt, ontleent de essentie van haar leer aan het boeddhisme. ‘Dankzij’ de relatieve god-loosheid laat het (zgn.) wetenschappelijk mens- en wereldbeeld zich hiermee beter combineren dan met het christelijk geloof. Iedere buiten-bijbelse toevoeging van de vergoddelijking van de mens moet ontmaskerd worden (Rom. 1: 25; Ef. 5: 6-10).
Onze bronnen zijn geen extatische ervaringen, zelfsuggestie en hypnose maar a) Het Woord van God, dat vleesgeworden is in Jezus Christus, die Gever en Behouder van leven is, b) Gemeenschap met de Heilige Geest, en c) Gods openbaring van het Levende Woord.
"Wie is de leugenaar, dan wie loochent, dat Jezus de Christus is? Dat is de anti-christ, die de Vader en de Zoon loochent. Eenieder, die de Zoon loochent, heeft ook de Vader niet" (1 .Joh. 2: 22-23).
7. Neo-sjamanisme en de kerk
De therapie, die transpersonele psychologen, maar zeker ook sommigen predikanten, voorgangers, leraren en pastoraal werkers binnen de kerkmuren praktiseren, bestaat vaak uit allerlei yoga- en meditatietechnieken. Kenmerkend is het ‘losmakings-proces’; d.w.z. het op afstand beschouwen, het komen tot een kritische zelf-inkeer en inzichten over jezelf. Dit egocentrische gebeuren leidt vaak tot ‘vergoddelijking’ van de mens. De visualisatietechnieken van Agnes Sanford zijn al genoemd. Men tracht, door een aanschouwelijke voorstellingte maken van zaken in de gedachtewereld, deze beelden WERKELIJKHEID te MAKEN. Dit laatste maakt visualisering tot een occult instrument, in tegenstelling tot het normale vermogen om te fantaseren en verbeelden. In Amerika zijn veel volgelingen van Sanford, die denken dat je door de kracht van je verbeelding dingen kunt scheppen. Bijvoorbeeld, door kracht van verbeelding in het gebed kun je datgene bereiken, wat je je in het gebed voorgenomen hebt. Men verwart dit met het bijbelse bidden in geloof, maar men wil deze tovertechniek (gedachtekracht of visualisatie) een bijbelse inhoud geven. In die zin wordt in het gebed de naam van de Here Jezus of God manipulatief gebruikt. Bijbels gezien heeft in geloof bidden een andere context, die niet op de eigen verlangens van de mens (arglistige hart, oude natuur) gebaseerd is. "... en ontvangen wij van Hem al wat wij bidden, daar wij zijn geboden bewaren en doen wat welgevallig is voor Zijn aangezicht" (1 Joh. 2: 22-23). In Zijn Naam bidden; Zijn geboden bewaren; doen wat welgevallig is voor Zijn aangezicht; dit zijn de toetsstenen van een verhoord gebed. Geen manipulatief gebed met pseudo-geestelijke argumenten!
8. Pantheïstische denken van Agnes Sanford
We noemen een bepaald citaat van Agnes Sanford: "De geest is energie. Ook de gedachte is energie. We eten een appel en die wordt tot energie, wordt tot geest. Waarom is het zo moeilijk te begrijpen, dat de gedachte ook weer een appel kan worden. Materialiseren bestaat echt!". Het pantheïstische denken van Sanford is overduidelijk. Ook vele evangelische christenen worden door dit tovergeloof op het verkeerde been gezet, en hebben nauwelijks onderscheid van geest om dit te kunnen onderscheiden van bijbels geloof.
De bedoeling van de visualisering is bedreven te worden in mentale scheppingsconstructies; het is yoga van de geest! Het gebruik van de verbeelding is veruit de krachtigste vorm van het sjamanisme en het verovert de gezondheidszorg en de kerk. Een sjamaan is een man of vrouw, die een andere staat van bewustzijn betreedt en doelbewust contact zoekt en gebruik maakt van een verborgen werkelijkheid, om kennis en macht te verwerven om anderen te ‘helpen’.
Hedendaagse psychologen beweren dat onze geest geen onderscheid kan maken tussen de werkelijke wereld en iets dat in verbeelding bestaat. Sommigen, zoals psycholoog William Fezler, gaan nog een stap verder en beweren dat er geen werkelijk verschil is. Ook Carl Rogers beweert dat de werkelijkheid puur subjectief is en geschapen door het afzonderlijke individu. Hij denkt dat er evenveel werkelijkheden zijn als mensen. Ook hij roept op om als individu een nieuwe werkelijkheid te scheppen!
Een andere autoriteit in de geschiedenis van de psychologie, Jung, was sterk verwikkeld in occulte praktijken en deed mee aan spiritistische seances. De geesten, die zich manifesteerden, beschouwde hij als een verschijningsvorm van archetypen, die uit zijn gedachten voortkwamen vanuit het diepst van de ‘collectieve ziel’. Zo zijn er veel hedendaagse psychologen die weigeren te geloven in een bijbelse geestenwereld en toch met demonen spelletjes spelen in het ‘onderbewuste’.
Ook het ‘positieve denken’ wordt binnen de kerkmuren niet meer bijbels, maar neo-sjamanistisch ingekleurd. Door een positieve levensinstelling kan de mens zijn leven sturen zonder Christus. Door middel van verkapte T.M.-technieken, zoals herhaalde suggesties (mantraformules) of affirmaties, komt men tot een succesdenken en welvaartsevangelie. In plaats van een godvruchtig leven, waarin we door de kracht van de Heilige Geest veranderd worden naar het beeld van Christus, moeten we ons alleen door gedachte- en verbeeldingskracht richten op Jezus, dan zullen we zo worden.
Hier wordt Jezus hooguit als een sjamanistische geleidegeest misbruikt en is men in diepste wezen bezig met de aanbidding van het eigen-ik. In 1 Kor. 1: 31 en 3: 11 lezen we: "Wie roemt, roeme in de Here. Want een ander fundament, dan dat er ligt, namelijk Jezus Christus, kan niemand leggen".
9. Manifestatie van de geest of de ziel?
Als we ons hier kritisch uitlaten over een aantal ‘geestelijke ervaringen’, bedoelen we niet te ontkennen, dat er in deze tijd manifestaties van de Heilige Geest zouden zijn, waarin gelovigen ook lichamelijke en emotionele ervaringen kunnen krijgen. In het kader van dit artikel willen we wel een aantal toetsstenen aanreiken omdat sommige ervaringen dicht liggen tegen de ervaringen van veel neo-sjamanisten. Deze kritiek is niet bedoeld om de Heilige Geest te doven of te blussen of alleen de menselijke ratio (en dogma's) als graadmeter te nemen, integendeel! Maar we willen oprecht zoeken naar geestelijk onderscheid en fijngevoeligheid in de spirituele actualiteit van het Lichaam van Christus.
Niet alleen in de gezondheidszorg, maar ook binnen de kerk doen allerlei hypnotische technieken sluipend hun intrede. Men wekt een op trance gelijkende staat van verlaagd bewustzijn op, waardoor het kritisch vermogen van het bewustzijn beïnvloed of beheerst wordt door een andere macht dan de Heilige Geest (priester, voorganger of demon).
Ook in het evangelische wereldje zijn er ‘power-predikers’, die door oogfixatie, stembeïnvloeding het denken van hun toehoorders kanaliseren, waardoor de gelovigen in een verhoogde staat van suggestibiliteit komen, die gepaard gaat met psychische ontspanning. De verbeelding wordt gestimuleerd. Naast ontspanning worden er ook emotionele suggesties gedaan.
Veel gelovigen kunnen nauwelijks nog onderscheid maken tussen enerzijds werkelijk geestelijke toespraken, geïnspireerd door de Heilige Geest van Christus en gefundeerd op het Woord en anderzijds toespraken, waarin via hypnotische inductie, oproepen of suggestie, bepaalde psychische manifestaties bereikt worden. Weinigen onderkennen nog het verschil tussen ziel en geest!!
Vaak worden allerlei (auto)hypnotische reacties, zowel emotionele als motorische ontladingen aangezien voor manifestaties van de Heilige Geest. Wat schreeuwen, lachen, hikken, brullen, blaffen en schudden in de geest genoemd wordt, zijn vaak niets anders dan bewustzijnservaringen, die optreden tijdens of na (collectieve) (auto) hypnose of suggestie. De verwachtingsvolle aandacht, de psychosomatische reacties, het lichamelijk heroriënteren na een ‘manifestatie’ bevestigen dat. Soms blijven bepaalde manifestaties nog weken bestaan bijv. ‘hikken in de geest’ omdat de hypnose na de sessie niet duidelijk verbroken is.
Het manipuleren van de vrije wil en het denken van de mens en de benodigde ‘passiviteit’, het je overgeven aan je directe impulsen zonder de functie van kritisch onderscheid wordt nergens in de Bijbel aangemoedigd. Integendeel: We moeten onze gedachten krijgsgevangene maken (2 Kor. 10: 4-6) en Onze harten en gedachten behoeden (beschermen) in Christus Jezus (Fil. 4: 4-9).
De Heilige Geest heeft echt geen hypnotische technieken nodig, zelfs niet als ze door een ‘power-prediker’ gepraktiseerd worden. Net zomin als hypnose door een arts ‘wetenschappelijk bewezen’ is en een wichelroede in de handen van een bouwkundig ingenieur ‘dus’ acceptabel is. Onder de dekmantel van de werking van de Heilige Geest wordt er geknoeid aan het bewustzijn van de goedgelovigen, door visualisatietechnieken te verwarren met ‘profetische beelden’ en gedachtekracht met ‘profetische woorden’. Zo zijn ook de moderne sjamanistische technieken in de evangelische en pinksterkerken binnengedrongen.
10. Toetsen is en blijft belangrijk
Werkelijke manifestaties van de Heilige Geest vinden zeker ook in deze tijd plaats. De persoon van de Here Jezus Christus zal in deze ervaringen centraal moeten staan, en zeker niet de beleving van ‘grensverleggende’ ervaringen van het eigen-ik. Voorstanders van dit laatste wijzen terecht een geloofsbeleving af, waarin het geloof alleen door het (menselijk) verstand beheerst wordt en iedere vorm van bijbelse spiritualiteit wordt afgeremd en uitgeblust.
Het leven van Christus wordt door de Heilige Geest in ons binnenste gelegd en vertaald door ons verstand en onze emoties. Maar is steeds de persoon van Christus het centrum? Gebeurt alles in een klimaat, waarin de gelovige in volle vrijheid (zonder manipulaties van welke aard dan ook) zich kan overgeven? Is het niet de prediker of aanbiddingsleider, die zich profileert, en is aanbidding niet verworden tot een goedkope psycho-synthetische techniek?
In Rom 12: 3 staat: "Koestert geen gedachten hoger dan u voegen, maar gedachten tot bedachtzaamheid, naar de mate van het geloof dat God u gegeven heeft". Trots is een eerste zonde in de Bijbel. Het NATUURLIJKE-IK, waar de satan domineert, dient gekruisigd te zijn en verloochend te worden. Jammer genoeg beginnen o.a. in Nederland in verschillende gemeenten extatische ervaringen een pseudogeestelijk statussymbool te worden. De kracht Gods is de gekruisigde Jezus (en met Hem de gekruisigde oude mens) en Zijn opstandingsleven.
Geestelijke manifestaties komen zeker ook in de Bijbel voor (bijv. bij Paulus' bekering). Ze moeten mensen dichter bij Jezus brengen. Het gevaar is dat de ervaring op zich belangrijker gaat worden dan de Gever en dat bij grote groepen, vaak labiele mensen beïnvloed worden door de opwinding, die samengaat met de kracht en de gezichten. De kracht om een heilig leven te leiden, moet belangrijker worden dan om dramatisch te schokken.
John White, een Amerikaanse psychiater, noemt een aantal toetsstenen in zijn boek Teken van Goddelijke kracht.
Worden mensen, die aangeraakt worden door manifestaties, bepaald bij de heiligheid en de genade van God en wekt dit op tot berouw, geloof en aanbidding?
We hopen dat deze toetsstenen en dit artikel veel broeders en zusters mag dienen om te komen tot meer onderscheid en fijngevoeligheid. "En ik bid, dat uw liefde nog steeds meer overvloedig moge zijn in helder inzicht en alle fijngevoeligheid om te onderscheiden waarop het aankomt" (Fil. 1: 9).
Gerard Feller.
Literatuur:
- Marie-Lu Lorler, Praktische natuurmagie, handboek van de moderne sjamaan (Amsterdam:
Bres, 1987)
- Robert Hartzema, Sjamanisme, het genezende evenwicht (Amsterdam: Karnak 1983)
- Sjamaanse overgangsrituelen – Prana, feb/mrt.'95
- Mark J. Plotkin, Tales of a shaman's Apprentice (Londen: Penguin Books,1994)
- Dries Langeveld, Simon Vinkenoog, e.a., Man, vrouw, sjamaan (Amsterdam: Bres
165, april/mei 1994)
- Thorwald Dethlefsen, Esoterische psychologie , (Utrecht:Ankh Hermes, 1990)
- Thorwald Dethlefsen, Terug naar vorige levens (Utrecht: Ankh Hermes 1993)
- Carlos Castaneda, De lessen van Don Juan, (Amsterdam: de Bezige Bij, 1993) (12e druk!)
Christelijke literatuur:
- drs. R.H.Matzken, New Age handboek, (Amsterdam/Amersfoort, Buijten
Schipperheijn, 1990)
- Dave Hunt en T.A. McMahon, Christendom in verleiding, (Amsterdam: Moria, 1988)
- John White, Tekenen van Gods kracht, (Hoornaar: Gideon, 1991)
- Tom Marshall, Bevrijd om vrij te zijn, (Hoornaar: Gideon, 1992)
- Werkgroep Alternatieve geneeswijzen, bestaande uit E.C.van Balen,
H. Jochemsem, J. Koppelaar, R.H. Matzken en C. Steyn, Mag ik alternatief
behandeld worden (Leiden: Groen & Zoon, 1993)
- Fons Joosten, De "Toronto blessing" , dec 1994
Niets uit dit artikel mag worden zonder uitdrukkelijke toestemming van de stichting en de auteur/vertaler worden overgenomen, gekopieerd of gebruikt worden. Uiteraard mag volgens de gangbare regels van bronvermelding er wel naar verwezen worden in andere publicaties. Neem bij twijfel eerst contact met ons op via het contactformulier.
Inhoudsopgave
1. Inleiding
2. Filosofie
3. Neo-sjamanisme
4. Voorbeelden van sjamanisme in onze tijd
5. Ecologisch bewustzijn en gaia hypothese
6. Neo-sjamanisme en wetenschap
7. Neo-sjamanisme en de kerk
8. Pantheïstische denken van Agnes Sanford
9. Manifestatie van de geest of de ziel?
10. Toetsen is en blijft belangrijk
Literatuur
1. Inleiding
De nieuwe tijd breekt aan. De strijd om het ‘nieuwe’ bewustzijn komt tot een climax in de wereldgeschiedenis. Met het opkomen van het ‘Watermantijdperk’ en het verzinken van het ‘Christelijke Vissentijdperk’ staan we op een keerpunt in de tijd, aldus het New Age-denken. De tijd dat we op de Verlosser wachtten, is voorbij; we moeten nu de verlossing zelf ter hand nemen.
Geleid door een leger van sjamanen, medicijnmannen, genezers, tovenaars, magiërs en heksen uit alle windstreken wordt de postmoderne (christelijke) mens in contact gebracht met de geestenwereld, om daar op bovennatuurlijke wijze kracht, kennis en genezing te vinden. Ze maken gebruik van magische krachten door hun ‘directe’ relatie met ‘een andere werkelijkheid’. De boodschap van de sjamanen is geen uitnodiging om terug te gaan naar het primitieve verleden, maar de moderne sjamaan treedt in de genezingsceremonies van de ’nieuwe tijd’ naar buiten als arts, zanger, musicus, kunstenaar, psychotherapeut, psychiater, maar zeker ook als priester, voorganger en pastoraal werker.
De Bijbelse Apocalyps komt angstaanjagend dichtbij. Of zoals het in 2 Tim. 4: 3-4 (uit: Het Boek) verwoord wordt: "Er komt een tijd, dat de mensen niet meer naar de waarheid willen luisteren, maar leraars zoeken, die hun vertellen wat zij graag willen horen. Zij zullen niet naar de waarheid willen luisteren, maar hun eigen dwaze ideeën volgen". Achter deze wereldwijde verleiding door het sjamanisme zien we het ‘meesterbrein’ van de god van deze wereld, de satan, de imitator van Christus. In dit artikel willen we ook de noodklok luiden voor het verbijsterende gemak waarmee deze sjamanistische praktijken de kerk binnenkomen onder het mom van psychologische hulpmiddelen.
2. Filosofie
De sjamaan (medicijnman) is sinds mensenheugenis de genezer, ziener en geestelijk leider van veel ‘primitieve’ volken over de gehele wereld. Het woord sjamaan is afgeleid van saman, afkomstig van de Siberische Tungusstam. Het betekent letterlijk: ‘zichzelf opwarmen, opwinden, kastijden’ (vedisch: 'sram'). Hij is de bewaker van de balans tussen natuur, mens en bovennatuur. Door antropologen wordt het begrip sjamaan in het algemeen gebruikt voor alle toverdokters, medicijnmannen en curanderos in niet-westerse culturen. De sjamaan overbrugt de grens tussen hemel en aarde, verleden en toekomst en is in staat, door concentratie van gedachten lichamelijke ziekten te genezen. Voor deze taak moet de sjamaan worden opgeleid en ingewijd (geïnitialiseerd). Rituelen en extases spelen daarbij een belangrijke rol. Tijdens rituele bijeenkomsten treedt de sjamaan buiten zichzelf en raakt in trance (extase). Gedurende deze initiatie moet hij zich het proces van dood en wedergeboorte voorstellen, alsof dit zich concreet aan zijn eigen lichaam voltrekt. Zo zou hij het geheim beleven van de transformatie van het fysieke in het psychisch/geestelijke en heeft hij contact met de goden of geesten. In dit proces kan hij welbewust tijdelijk het lichaam verlaten en via een magisch-extatische reis ingewijd worden in deze geestenwereld. Tijdens deze ervaring overschrijdt hij voor de eerste keer de grenzen van het aardse bestaan en bereikt hij zijn goddelijke roeping (vgl. rebirthing).
De doorbraak naar ‘de andere wereld’ wordt in feite gemaakt als ziel zonder lichaam. Een sjamaan is iemand, die door veelvuldige reïncarnaties ‘vergoddelijkt’ en zo deelheeft aan de bezielende kracht van het leven. Door het voortdurend uittreden in extase ontstaat er ‘ruimte’ voor een goddelijke persoon of geleidegeest, die hem begeleidt op zijn reizen in het transcendente. Deze hulpgeesten manifesteren zich ook vaak in de gedaante van dieren (beer, stier, adelaar, wolf of muis). Hoe sterker het dier, hoe sterker de geleidegeest. Tijdens de rituelen, die nodig zijn om in trance te komen, zal de sjamaan de geluiden van de hulpgeest uitstoten. De attributen, die bij deze seances voorkomen, zijn sterk cultureel bepaald. Het zijn vaak kosmische symbolen of dieren op kleding, een specifieke riem of muts, een spiegel, trommel en vaak psychedelische kruiden.
De sjamaan onderscheidt zich van de mysticus doordat hij niet voor zijn eigen zaligheid in extase raakt, maar ten bate van de gemeenschap. Deze gemeenschap onderhoudt de sjamaan dan; tenminste als hij zijn werk goed doet. De sjamaan is een specialist op het gebied van de gezondheidszorg, zowel de lichamelijke- als geestelijke hulpverlening. Door spirituele inwijding in de vorm van trances en dromen experimenteert hij met het contact met de goden. Hij wordt ook vanwege zijn helderziendheid geraadpleegd, wanneer er zaken zoek zijn. Verder doet hij voorspellingen.
Deze praktijken worden in de Bijbel veelvuldig beschreven. Ze zijn een gruwel voor God. "Dus waarom probeert u de toekomst te leren kennen door spiritisme en waarzeggerij? Luister niet naar het geklets en gemompel. Kunnen de levenden van de doden iets over de toekomst leren? Waarom vraagt u het uw God niet? Vergelijk de woorden van deze waarzeggers met het Woord van God" (Jes. 8: 19-20 - Het Boek). Zie ook Jes. 19: 3; Deut. 18: 10-14). De geleidegeesten van de sjamanen zijn geen primitieve fabel, maar bijbelse werkelijkheid. Hier is sprake van inwoning van een demon. Het is in feite een nabootsing van de inwoning van de Heilige Geest in Gods kinderen. Ook hedendaagse waarzeggers maken gebruik van de zgn. ‘channeling’ techniek, ook wel het ‘schakelen’ geheten.
De sjamaan wordt een doorgeefkanaal (channel) voor informatie uit de demonenwereld. Ook als resultaat van verbeelding en visualisering komt het veelvuldig voor dat een geestelijk wezen ‘te hulp’ schiet. Bij bepaalde psycho-technieken wordt de mens geleerd zijn eigen medium te zijn, zoals bij de Silva Mind control. De Bijbel is radicaal in zijn uitspraken over geleidegeesten. "Wees Mij heilig, want heilig ben Ik, de Here en Ik heb u afgezonderd van de volken, opdat gij Mij zoudt toebehoren. Wanneer iemand, een man of vrouw, DOOR zich de geest van een dode laat spreken of een waarzeggende geest bezit, zullen zij zeker ter dood gebracht worden: stenigen zal men hen, hun bloedschuld is op hen." NBG
"Wees heilig omwille van Mij, want Ik, de HEER, ben heilig, en Ik jullie van de andere volken onderscheiden om mijn volk te zijn. Een man of een vrouw die geesten of schimmen doden laat spreken, moet ter dood gebracht worden. Zulke mensen moeten worden gestenigd en hebben hun door aan zichzelf te wijten.” NBV21 (Lev. 20: 26, 27).
3. Neo-sjamanisme
In de laatste decennia heeft in het westen zich een soort neo-sjamanisme ontwikkeld. Sinds de culturele tegenbewegingen in de jaren zestig wordt de westerse cultuur met meer relativisme bekeken. De authenticiteit en waarde van andere culturen, met inbegrip van de theologische- en geneeskundige implicaties, krijgen meer aandacht. Op veel plaatsen krijgt het cultureel erfgoed van de autochtone bevolking weer belangstelling. Zo blijkt in Amerika de medicijnman van verschillende indianenstammen, de traditionele genezer in Afrika, de winti-genezer in Suriname, de saman in Siberië weer actueel in onze tijd. In dit kader past ook de vermelding van de zgn. etnotherapie. In de etnotherapie legt men verband tussen de (vaak psychische) klachten van de patiënt en zijn sociaal culturele achtergrond. In Nederland is de Elfenbank bij Nijmegen het centrale punt voor neo-sjamanistische activiteiten. Dit centrum werd in 1976 opgericht en is thans een bloeiend centrum met een ‘betoverende’ tuin. Geïnspireerd door de Schotse leefgemeenschap Findhorn worden de sjamanistische principes geleerd. Men kan terugkeren tot de oer-beleving. Hedendaags sjamanisme beoogt de eigen kracht op een bewuste manier te leren verbinden met de natuur. Sjamanisme gaat er van uit dat alles om ons heen bezield is en dat met alles een persoonlijke relatie mogelijk is. Met behulp van ceremoniën kunnen transformatieprocessen van mens en wereld op persoonlijk niveau worden ervaren.
4. Voorbeelden van sjamanisme in onze tijd
Marie Lu-Lorler, een Duitse filosofe en psychologe, beschrijft in haar boek (Praktische natuurmagie; handboek voor de moderne sjamaan) enkele voorbeelden van sjamanisme in onze tijd.
1) Zweethut.
Dit is een soort Indiaanse buitensauna. Op deze plaats zou de energie van de deelnemer gezuiverd worden, zowel lichamelijk als geestelijk/emotioneel.
2) Medicijnwiel.
Men leert een stenenkring in de natuur opbouwen met een diepgaande ceremonie. In de kring verbindt de mens zich met de kringloop van het leven. Het bestaat o.a. uit het opvoeren van een ‘energiedans’ en het aanroepen van de krachten. De mens zou volgens de hindoeïstische filosofie bestaan uit tien chakra's, zgn. geestelijke energiestations. Deze moeten gevuld worden door de kosmische krachten die aangeroepen worden.
3) Death lodge ceremonie.
Afscheid nemen en opnieuw geboren worden. Men leert intensief aan zichzelf te werken en oude patronen los te laten. De Indiaanse death lodge ceremonie is een nachtelijk ritueel in de eenzaamheid, waarin men het eigen leven aan zich voorbij ziet gaan (symbolisch sterven). Neo-sjamanisme, o.a. in de feministische theologie, geeft hier een ‘christelijke’ inhoud aan d.m.v. een dramaspel, waarin kruisiging en opstanding beleefd en gespeeld worden (onafhankelijk van Jezus).
4) Dans van de totem.
Men leert creatief werken met de krachten die o.a. diersymbolen kunnen geven. Dieren, waarvoor men bang is, of andere wezens, die men in dromen ontmoet, kan men beter leren kennen en een plaats geven. In het tegenwoordige onderwijs worden deze fantasie- en verbeeldingstechnieken ook steeds meer onderwezen.
5) Wortels van ons bestaan.
Hoe beleefden onze voorvaderen in Europa het contact met de natuur? Dit gedachtegoed wordt geïntegreerd in het heden, door de psychologische aspecten te verbinden met praktische ceremonieën in de natuur. Het levend contact met bomen en hun wortels, die diep in de aarde vastgrijpen, met planten, stenen en de elementen brengt de deelnemer terug naar de wortels van het eigen bestaan.
6) Dans van het hart.
Oefeningen, om met je hart en intuïtie te werken. Volgens de traditie van de Thuchal-Indianen moet men bidden voor de aarde. Door zang, drums, dromenwerk en de speciale dans van het hart kan nieuwe levenskracht in de deelnemer gaan stromen. Daarmee kan hij zichzelf en de aarde vernieuwen.
5. Ecologisch bewustzijn en gaia hypothese
In deze technieken herkennen we het ecologisch bewustzijn uit het New Age denken. Het ecologisch bewustzijn komt voort uit een holistisch denken, waarbij mens en natuur in diepste wezen delen van elkaar zijn. Het heeft niets te maken met het bijbels denken, waar we ook een relatie tussen mens en schepping zien, maar waarbij geen sprake is van een wezenseenheid, maar van rentmeesterschap. Nee, in het New Age denken is het een wetenschappelijk concept, waarbij het aardse ecosysteem gezien wordt als een levend organisme. De aarde wordt voorgesteld als een intelligent wezen: Moeder aarde. Zij kan putten uit voor mensen onbekende bronnen. Zowel de geboorte als de dood van mensen moeten binnen dit kader gezien worden.
Tijdens het christelijke tijdperk Vissen is de mens vervreemd van de aarde, hetgeen de oorzaak is van de huidige wereldcrisis, aldus de New Age-denkers. Ook feministische theologen omarmen moeder aarde, en wel in de betekenis van de godin Gaia (Griekse godin van aarde en leven). Bij het zoeken en gaan van de weg terug, loopt de vrouw voorop. Het sluit ook aan op het Hindoe begrip Atman = Brahman, waarbij de individuele mens totaal opgaat in de wereldziel of het wereldbrein. In dat kader spreekt men ook van planetaire genezing of ‘Global Healing’. Mensen worden aangemoedigd tot een wereldwijde affirmatie, meditatie, visualisatie en gebed om zoveel mogelijk ‘genezende energie’ naar moeder aarde te zenden. Want, beweert men, de energiebanen in het lichaam van de planeet, de ethersfeer, is ernstig geblokkeerd.
In de Bijbel staat tegenover de vergoddelijking van de natuur, de gevallen schepping die aan de vergankelijkheid onderworpen is (Rom. 8: 19-21). Tegenover het evolutionistisch geschiedbeeld staat de bijbelse heilsgeschiedenis, die in Jezus Christus haar zin en voleinding vindt (Openb. 1: 8). Tegenover de bedrieglijke hoop staat de Here Jezus, als enige hoop in leven en sterven (1 Thess. 4: 13b; Ef. 2: 12b; 1 Tim. 1) (Rob H. Matzken in: New Age handboek).
6. Neo-sjamanisme en wetenschap
In onze tijd is er een nieuwe golf van belangstelling voor sjamanisme, in het bijzonder voor de vergoddelijking van de mens. Carl Gustav Jung en zijn opvolgers breidden de dieptepsychologie uit met een verscheidenheid aan primitieve, religieuze uitdrukkingen. Spiritisme, alchemie en gnostiek werden geïntegreerd in de psychologie en theologie. Jung beweerde, dat Jezus Christus voor eeuwig een deel van het collectieve bewustzijn is geworden van het menselijk ras, en zich zetelde in de diepste gedachten van ieder mens. Deze pantheïstische gedachte is door sommigen binnen de evangelische beweging overgenomen en toegepast op de sjamanistische methode van innerlijke genezing, zoals bijv. Agnes Sanford die praktiseert.
In 1980 schreef Michael Harner The way of the Shaman, een gids tot kracht en genezing. Deze professor in de antropologie aan de New Yorkse academie van Wetenschappen is een actief beoefenaar van het sjamanisme. Na bestudering van de tovenaars bij de Coniba-Indianen in het Peruaanse Amazonegebied, schreef hij bovengenoemde gedetailleerde handleiding. Een andere antropoloog, Carlos Castaneda, schreef, nadat hij tien jaar als (leerling) sjamaan was opgeleid, verschillende razend populaire pseudowetenschappelijke boeken over sjamanisme. In zijn bekendste boek De lessen van Don Juan beschrijft hij hoe hij door het gebruik van hallucinogene kruiden en paddenstoelen, werd ingewijd "in een andere wereld". Hij is daarmee één van de meest populaire ‘gezaghebbende’ spirituele schrijvers in Amerika geworden.
Thorwald Dethlefsen, een psycholoog uit München, ontwikkelde de esoterische psychologie, waarin ziekte steeds weer teruggebracht wordt tot een psychologisch conflict. De genezing, die door de mens zelf moeten worden bewerkstelligd, moet gebeuren op een metafysische wijze via (neo) hindoeïstische analogieën en astrologische principes, door de psyche.
Ook de transpersonele psychologie (Abraham Maslow) heeft zich ontwikkeld uit oosterse en westerse mystiek. Men gaat uit van de gedachte, dat de mens zich uit zijn beperkte leefwereld kan verheffen en komt tot een goddelijke en mystieke beleving met een oude leugen als basis ...: "Gij zult als God zijn".
Zelfverwerkelijking staat voorop. Deze humanistische psychologie legt de nadruk op spiritualiteit, waarbij ieder mens zijn eigen weg leert te vinden. Essentieel is het overschrijden van de grenzen van ruimte en tijd, maar ook van het zelf als individu. Deze psychologische hulpverlening maakt gebruik van grenservaringen, die men soms bewust provoceert. Onder het motto ‘Psychose als therapie’ geloven de transpersonele psychologen, dat er een ‘zelf-help-proces’ op gang komt, waarin de ziel een genezingsproces bewerkt. Alle psychotechnieken zijn erop gericht om remmingen te doorbreken, zodat er ‘nieuwe gebieden’ en een ’andere werkelijkheid’ van de menselijke geest ontsloten wordt. Hypnose, rebirthing, transcenderen, Gestalttherapie, Silva Mind control, affirmatie of zelfsuggestie, visualisering en positief denken zijn hypnotische- en vedische technieken, die o.a. hiervoor gebruikt worden.
De New Age beweging, die vooral de kosmische samenhang van alle dingen benadrukt, ontleent de essentie van haar leer aan het boeddhisme. ‘Dankzij’ de relatieve god-loosheid laat het (zgn.) wetenschappelijk mens- en wereldbeeld zich hiermee beter combineren dan met het christelijk geloof. Iedere buiten-bijbelse toevoeging van de vergoddelijking van de mens moet ontmaskerd worden (Rom. 1: 25; Ef. 5: 6-10).
Onze bronnen zijn geen extatische ervaringen, zelfsuggestie en hypnose maar a) Het Woord van God, dat vleesgeworden is in Jezus Christus, die Gever en Behouder van leven is, b) Gemeenschap met de Heilige Geest, en c) Gods openbaring van het Levende Woord.
"Wie is de leugenaar, dan wie loochent, dat Jezus de Christus is? Dat is de anti-christ, die de Vader en de Zoon loochent. Eenieder, die de Zoon loochent, heeft ook de Vader niet" (1 .Joh. 2: 22-23).
7. Neo-sjamanisme en de kerk
De therapie, die transpersonele psychologen, maar zeker ook sommigen predikanten, voorgangers, leraren en pastoraal werkers binnen de kerkmuren praktiseren, bestaat vaak uit allerlei yoga- en meditatietechnieken. Kenmerkend is het ‘losmakings-proces’; d.w.z. het op afstand beschouwen, het komen tot een kritische zelf-inkeer en inzichten over jezelf. Dit egocentrische gebeuren leidt vaak tot ‘vergoddelijking’ van de mens. De visualisatietechnieken van Agnes Sanford zijn al genoemd. Men tracht, door een aanschouwelijke voorstellingte maken van zaken in de gedachtewereld, deze beelden WERKELIJKHEID te MAKEN. Dit laatste maakt visualisering tot een occult instrument, in tegenstelling tot het normale vermogen om te fantaseren en verbeelden. In Amerika zijn veel volgelingen van Sanford, die denken dat je door de kracht van je verbeelding dingen kunt scheppen. Bijvoorbeeld, door kracht van verbeelding in het gebed kun je datgene bereiken, wat je je in het gebed voorgenomen hebt. Men verwart dit met het bijbelse bidden in geloof, maar men wil deze tovertechniek (gedachtekracht of visualisatie) een bijbelse inhoud geven. In die zin wordt in het gebed de naam van de Here Jezus of God manipulatief gebruikt. Bijbels gezien heeft in geloof bidden een andere context, die niet op de eigen verlangens van de mens (arglistige hart, oude natuur) gebaseerd is. "... en ontvangen wij van Hem al wat wij bidden, daar wij zijn geboden bewaren en doen wat welgevallig is voor Zijn aangezicht" (1 Joh. 2: 22-23). In Zijn Naam bidden; Zijn geboden bewaren; doen wat welgevallig is voor Zijn aangezicht; dit zijn de toetsstenen van een verhoord gebed. Geen manipulatief gebed met pseudo-geestelijke argumenten!
8. Pantheïstische denken van Agnes Sanford
We noemen een bepaald citaat van Agnes Sanford: "De geest is energie. Ook de gedachte is energie. We eten een appel en die wordt tot energie, wordt tot geest. Waarom is het zo moeilijk te begrijpen, dat de gedachte ook weer een appel kan worden. Materialiseren bestaat echt!". Het pantheïstische denken van Sanford is overduidelijk. Ook vele evangelische christenen worden door dit tovergeloof op het verkeerde been gezet, en hebben nauwelijks onderscheid van geest om dit te kunnen onderscheiden van bijbels geloof.
De bedoeling van de visualisering is bedreven te worden in mentale scheppingsconstructies; het is yoga van de geest! Het gebruik van de verbeelding is veruit de krachtigste vorm van het sjamanisme en het verovert de gezondheidszorg en de kerk. Een sjamaan is een man of vrouw, die een andere staat van bewustzijn betreedt en doelbewust contact zoekt en gebruik maakt van een verborgen werkelijkheid, om kennis en macht te verwerven om anderen te ‘helpen’.
Hedendaagse psychologen beweren dat onze geest geen onderscheid kan maken tussen de werkelijke wereld en iets dat in verbeelding bestaat. Sommigen, zoals psycholoog William Fezler, gaan nog een stap verder en beweren dat er geen werkelijk verschil is. Ook Carl Rogers beweert dat de werkelijkheid puur subjectief is en geschapen door het afzonderlijke individu. Hij denkt dat er evenveel werkelijkheden zijn als mensen. Ook hij roept op om als individu een nieuwe werkelijkheid te scheppen!
Een andere autoriteit in de geschiedenis van de psychologie, Jung, was sterk verwikkeld in occulte praktijken en deed mee aan spiritistische seances. De geesten, die zich manifesteerden, beschouwde hij als een verschijningsvorm van archetypen, die uit zijn gedachten voortkwamen vanuit het diepst van de ‘collectieve ziel’. Zo zijn er veel hedendaagse psychologen die weigeren te geloven in een bijbelse geestenwereld en toch met demonen spelletjes spelen in het ‘onderbewuste’.
Ook het ‘positieve denken’ wordt binnen de kerkmuren niet meer bijbels, maar neo-sjamanistisch ingekleurd. Door een positieve levensinstelling kan de mens zijn leven sturen zonder Christus. Door middel van verkapte T.M.-technieken, zoals herhaalde suggesties (mantraformules) of affirmaties, komt men tot een succesdenken en welvaartsevangelie. In plaats van een godvruchtig leven, waarin we door de kracht van de Heilige Geest veranderd worden naar het beeld van Christus, moeten we ons alleen door gedachte- en verbeeldingskracht richten op Jezus, dan zullen we zo worden.
Hier wordt Jezus hooguit als een sjamanistische geleidegeest misbruikt en is men in diepste wezen bezig met de aanbidding van het eigen-ik. In 1 Kor. 1: 31 en 3: 11 lezen we: "Wie roemt, roeme in de Here. Want een ander fundament, dan dat er ligt, namelijk Jezus Christus, kan niemand leggen".
9. Manifestatie van de geest of de ziel?
Als we ons hier kritisch uitlaten over een aantal ‘geestelijke ervaringen’, bedoelen we niet te ontkennen, dat er in deze tijd manifestaties van de Heilige Geest zouden zijn, waarin gelovigen ook lichamelijke en emotionele ervaringen kunnen krijgen. In het kader van dit artikel willen we wel een aantal toetsstenen aanreiken omdat sommige ervaringen dicht liggen tegen de ervaringen van veel neo-sjamanisten. Deze kritiek is niet bedoeld om de Heilige Geest te doven of te blussen of alleen de menselijke ratio (en dogma's) als graadmeter te nemen, integendeel! Maar we willen oprecht zoeken naar geestelijk onderscheid en fijngevoeligheid in de spirituele actualiteit van het Lichaam van Christus.
Niet alleen in de gezondheidszorg, maar ook binnen de kerk doen allerlei hypnotische technieken sluipend hun intrede. Men wekt een op trance gelijkende staat van verlaagd bewustzijn op, waardoor het kritisch vermogen van het bewustzijn beïnvloed of beheerst wordt door een andere macht dan de Heilige Geest (priester, voorganger of demon).
Ook in het evangelische wereldje zijn er ‘power-predikers’, die door oogfixatie, stembeïnvloeding het denken van hun toehoorders kanaliseren, waardoor de gelovigen in een verhoogde staat van suggestibiliteit komen, die gepaard gaat met psychische ontspanning. De verbeelding wordt gestimuleerd. Naast ontspanning worden er ook emotionele suggesties gedaan.
Veel gelovigen kunnen nauwelijks nog onderscheid maken tussen enerzijds werkelijk geestelijke toespraken, geïnspireerd door de Heilige Geest van Christus en gefundeerd op het Woord en anderzijds toespraken, waarin via hypnotische inductie, oproepen of suggestie, bepaalde psychische manifestaties bereikt worden. Weinigen onderkennen nog het verschil tussen ziel en geest!!
Vaak worden allerlei (auto)hypnotische reacties, zowel emotionele als motorische ontladingen aangezien voor manifestaties van de Heilige Geest. Wat schreeuwen, lachen, hikken, brullen, blaffen en schudden in de geest genoemd wordt, zijn vaak niets anders dan bewustzijnservaringen, die optreden tijdens of na (collectieve) (auto) hypnose of suggestie. De verwachtingsvolle aandacht, de psychosomatische reacties, het lichamelijk heroriënteren na een ‘manifestatie’ bevestigen dat. Soms blijven bepaalde manifestaties nog weken bestaan bijv. ‘hikken in de geest’ omdat de hypnose na de sessie niet duidelijk verbroken is.
Het manipuleren van de vrije wil en het denken van de mens en de benodigde ‘passiviteit’, het je overgeven aan je directe impulsen zonder de functie van kritisch onderscheid wordt nergens in de Bijbel aangemoedigd. Integendeel: We moeten onze gedachten krijgsgevangene maken (2 Kor. 10: 4-6) en Onze harten en gedachten behoeden (beschermen) in Christus Jezus (Fil. 4: 4-9).
De Heilige Geest heeft echt geen hypnotische technieken nodig, zelfs niet als ze door een ‘power-prediker’ gepraktiseerd worden. Net zomin als hypnose door een arts ‘wetenschappelijk bewezen’ is en een wichelroede in de handen van een bouwkundig ingenieur ‘dus’ acceptabel is. Onder de dekmantel van de werking van de Heilige Geest wordt er geknoeid aan het bewustzijn van de goedgelovigen, door visualisatietechnieken te verwarren met ‘profetische beelden’ en gedachtekracht met ‘profetische woorden’. Zo zijn ook de moderne sjamanistische technieken in de evangelische en pinksterkerken binnengedrongen.
10. Toetsen is en blijft belangrijk
Werkelijke manifestaties van de Heilige Geest vinden zeker ook in deze tijd plaats. De persoon van de Here Jezus Christus zal in deze ervaringen centraal moeten staan, en zeker niet de beleving van ‘grensverleggende’ ervaringen van het eigen-ik. Voorstanders van dit laatste wijzen terecht een geloofsbeleving af, waarin het geloof alleen door het (menselijk) verstand beheerst wordt en iedere vorm van bijbelse spiritualiteit wordt afgeremd en uitgeblust.
Het leven van Christus wordt door de Heilige Geest in ons binnenste gelegd en vertaald door ons verstand en onze emoties. Maar is steeds de persoon van Christus het centrum? Gebeurt alles in een klimaat, waarin de gelovige in volle vrijheid (zonder manipulaties van welke aard dan ook) zich kan overgeven? Is het niet de prediker of aanbiddingsleider, die zich profileert, en is aanbidding niet verworden tot een goedkope psycho-synthetische techniek?
In Rom 12: 3 staat: "Koestert geen gedachten hoger dan u voegen, maar gedachten tot bedachtzaamheid, naar de mate van het geloof dat God u gegeven heeft". Trots is een eerste zonde in de Bijbel. Het NATUURLIJKE-IK, waar de satan domineert, dient gekruisigd te zijn en verloochend te worden. Jammer genoeg beginnen o.a. in Nederland in verschillende gemeenten extatische ervaringen een pseudogeestelijk statussymbool te worden. De kracht Gods is de gekruisigde Jezus (en met Hem de gekruisigde oude mens) en Zijn opstandingsleven.
Geestelijke manifestaties komen zeker ook in de Bijbel voor (bijv. bij Paulus' bekering). Ze moeten mensen dichter bij Jezus brengen. Het gevaar is dat de ervaring op zich belangrijker gaat worden dan de Gever en dat bij grote groepen, vaak labiele mensen beïnvloed worden door de opwinding, die samengaat met de kracht en de gezichten. De kracht om een heilig leven te leiden, moet belangrijker worden dan om dramatisch te schokken.
John White, een Amerikaanse psychiater, noemt een aantal toetsstenen in zijn boek Teken van Goddelijke kracht.
Worden mensen, die aangeraakt worden door manifestaties, bepaald bij de heiligheid en de genade van God en wekt dit op tot berouw, geloof en aanbidding?
- Kunnen we ook de manifestaties op psychologische (boven beschreven) of sociologische wijze verklaren, of willen we dit onderscheid niet maken?
- Hebben de krachten en tekenen een zegenende werking voor de gehele gemeenschap ten gevolge, of breekt het alleen maar bestaande structuren af?
- Sterk lichamelijke en emotionele manifestaties kunnen niet alleen tot opbouw zijn, maar ook een bron van ergernis en soms een strik van de duivel (trots, geestelijk statussymbool).
- De Heilige Geest deelt ook geen volmaaktheid uit, mensen blijven zwak en onvolkomen. Hoe reageert men op het vertoon van goddelijke kracht en menselijke zwakheid in de gemeente.
- Heeft een opwekking ook een uitstraling en effect naar buiten, komen mensen tot geloof?
We hopen dat deze toetsstenen en dit artikel veel broeders en zusters mag dienen om te komen tot meer onderscheid en fijngevoeligheid. "En ik bid, dat uw liefde nog steeds meer overvloedig moge zijn in helder inzicht en alle fijngevoeligheid om te onderscheiden waarop het aankomt" (Fil. 1: 9).
Gerard Feller.
Literatuur:
- Marie-Lu Lorler, Praktische natuurmagie, handboek van de moderne sjamaan (Amsterdam:
Bres, 1987)
- Robert Hartzema, Sjamanisme, het genezende evenwicht (Amsterdam: Karnak 1983)
- Sjamaanse overgangsrituelen – Prana, feb/mrt.'95
- Mark J. Plotkin, Tales of a shaman's Apprentice (Londen: Penguin Books,1994)
- Dries Langeveld, Simon Vinkenoog, e.a., Man, vrouw, sjamaan (Amsterdam: Bres
165, april/mei 1994)
- Thorwald Dethlefsen, Esoterische psychologie , (Utrecht:Ankh Hermes, 1990)
- Thorwald Dethlefsen, Terug naar vorige levens (Utrecht: Ankh Hermes 1993)
- Carlos Castaneda, De lessen van Don Juan, (Amsterdam: de Bezige Bij, 1993) (12e druk!)
Christelijke literatuur:
- drs. R.H.Matzken, New Age handboek, (Amsterdam/Amersfoort, Buijten
Schipperheijn, 1990)
- Dave Hunt en T.A. McMahon, Christendom in verleiding, (Amsterdam: Moria, 1988)
- John White, Tekenen van Gods kracht, (Hoornaar: Gideon, 1991)
- Tom Marshall, Bevrijd om vrij te zijn, (Hoornaar: Gideon, 1992)
- Werkgroep Alternatieve geneeswijzen, bestaande uit E.C.van Balen,
H. Jochemsem, J. Koppelaar, R.H. Matzken en C. Steyn, Mag ik alternatief
behandeld worden (Leiden: Groen & Zoon, 1993)
- Fons Joosten, De "Toronto blessing" , dec 1994
Niets uit dit artikel mag worden zonder uitdrukkelijke toestemming van de stichting en de auteur/vertaler worden overgenomen, gekopieerd of gebruikt worden. Uiteraard mag volgens de gangbare regels van bronvermelding er wel naar verwezen worden in andere publicaties. Neem bij twijfel eerst contact met ons op via het contactformulier.