Besnijdenis - verbieden, vrijlaten, verplichten.
© door drs W.J.A. Pijnacker Hordijk
Inhoud:
1. Drama
2. Wel of niet besnijden?
3. Besnijdenis bij Joden
3a Ritueel
3b Besnijdenis op de achtste dag
4. Besnijdenis bij christenen
5. Besnijdenis bij moslims
6. Meisjes- of vrouwenbesnijdenis
7. Nut en onnut van besnijdenis
8. Conclusie
1 Drama
Als docent godsdienst behandel ik bij Jodendom ook de bijbehorende rituelen. Bij de besnijdenis dacht ik bij mezelf: ’even doorpakken en behandel ook de vrouwenbesnijdenis’. Dat deed ik een beetje te goed: een jongen vooraan werd het teveel en ... viel flauw. Wat een drama! Iemand maakte i.v.m. de opdracht aan Abraham om te besnijden, een kleine verspreking: ‘Jullie moeten het voorhoofd laten verwijderen’. Gelukkig betreft het alleen de voorhuid... Een ander wist wel hoe het zat: ‘Op de 8e dag verliest een joods jongetje de voorhuis op z’n penis en hij krijgt dan een naam’. En weer een andere leerling maakte ervan: ‘De besnijdenis vindt plaats vanaf de 7e dag na de geboorte t/m het 15e levensjaar.’ Dat lijkt me een iets te lange operatie.
2 Wel of niet besnijden?
Naast abortus en schoktherapie valt besnijdenis onder de meest controversiële medische ingrepen. De rechten van het kind enerzijds en vrijheid van godsdienst anderzijds botsen. Wat is überhaupt het medische voordeel? Besnijdenis is een vrij eenvoudige ingreep waarbij de voorhuid van het mannelijk geslachtsdeel, de voorhuid, wordt weggesneden. Deze kleine medische ingreep vindt in een ziekenhuis of gewoon thuis plaats. Besnijdenis wordt wereldwijd steeds minder als normaal gezien. In de VS wordt de meerderheid (60%, maar vroeger zelfs wel 90 %) van de jongens vooral vanwege hygiëne besneden. Dat Amerikaanse jongens worden besneden was dus heel gewoon en gebruikelijk. Amerika is het enige geïndustrialiseerde land waar besnijdenis om niet-religieuze redenen alom gepraktiseerd werd. Het werd gemeengoed aan het einde van de negentiende eeuw. In Nederland vindt de ingreep tussen de 10.000 en 15.000 keer per jaar plaats. De vergoeding voor de jongens-besnijdenis is per 1 januari 2005 uit het basispakket van de zorgverzekeringen verdwenen. Op basis van een medische indicatie wordt een besnijdenis wel vergoed uit het basispakket. Een besnijdenis kost in een speciale kliniek doorgaans 265 euro. In een ziekenhuis wordt soms wel 2000 euro gevraagd. Uit de aanvullende verzekering zijn er bij een aantal zorgverzekeraars vergoedingen mogelijk voor een besnijdenis zonder medische noodzaak. Dat wil zeggen dat vergoeding van een besnijdenis vanwege religieuze/culturele redenen dus soms wel wordt vergoed. Het kan voorkomen dat er geen vergoeding plaatsvindt als de kliniek/zorgaanbieder niet is gecontracteerd door de zorgverzekeraar. Besnijdenissen mogen nog alleen vergoed worden als er een medische grond is voor de ingreep. De meerderheid (driekwart) van de jaarlijks ongeveer 17.000 jongens en mannen die besneden worden, gebeurt op religieuze gronden. Het Ministerie van Volksgezondheid noemt het ‘niet volgens de regels’, maar spreekt niet van fraude.
Voor- en tegenstanders van besnijdenis hebben hun messen geslepen en nemen met allerlei argumenten hun stellingen in. Het debat in Nederland over jongensbesnijdenis werd al in 2010 door de artsenorganisatie KNMG aangezwengeld. Marcel Poorthuis, hoogleraar Interreligieuze Dialoog aan de Universiteit van Tilburg, valt het op dat de KNMG pas in actie komt tegen de besnijdenis als het om religie gaat.1 Net als ritueel slachten ligt ook de besnijdenis onder kritiek. Tegenstanders van besnijdenis, zoals Patrick van Schie (directeur van de Teldersstichting, een denktank ten behoeve van de VVD) en Wouter van Erkel2 menen op te komen voor het belang van het kind. In hun ogen is het besnijden van jongens een inbreuk op de integriteit van het menselijk lichaam, ja een aantasting van het menselijk lichaam en in strijd met artikel 11 van de grondwet.3 De antibesnijdenis-actiegroepen ‘Intact America’ en ‘NoCirc’ vinden dat het verwijderen van gezonde lichaamsdelen bij kinderen die daarmee niet kunnen instemmen, een ethisch probleem is en voeren felle campagnes hiertegen. Het valt wel op dat deze besnijdenis-bestrijders het vaak geen enkel probleem vinden om hetzelfde kind zes maanden daarvoor te laten aborteren. Ook hiervoor is niet eerst toestemming aan het kind gevraagd... Henk Post, gepromoveerd op vrijheidsrechten, meent dat besnijdenis een religieus onderdeel van de opvoeding is. De verantwoordelijkheid voor de opvoeding hoort primair bij de ouders.4 Je kunt ook stellen dat de voordelen van besnijdenis honderd keer groter zijn dan de nadelen. Je kan het vergelijken met vaccineren en stellen dat het evengoed onethisch is om vaccinatie en ook besnijdenis niet routinematig aan te bieden aan ouders van een pasgeboren jongetje.5
3 Besnijdenis bij Joden
3a. Ritueel
Acht dagen na de geboorte van een jongetje wordt het besneden. Oorspronkelijk geschiedde dat met een mes van steen (Ex. 4: 25, Joz. 5: 3). Deze ‘Brit Mila’ (‘verbond van besnijdenis’) staat voor het verbond tussen God en zijn volk Israël. Deze traditie is nog ouder dan de wetgeving op de Sinaï en gaat gepaard met zegenspreuken. Bij Joden is dit een belangrijk onderdeel van de Joodse identiteit en een normale, vanzelfsprekende en religieuze handeling, tenzij het kindje gezondheidsproblemen heeft. De besnijdenis kan thuis, in de synagoge of in het ziekenhuis plaats vinden. De ‘sandek’ (Jiddisch-Hebreeuws) ook wel ‘gevatter’ of ‘gevader’ of ‘peet’/‘peter’ bij de besnijdenis genoemd, is degene die het kind bij besnijdenis op de knieën houdt als ware het een altaar, terwijl de ‘mohel’ (besnijder) het kind besnijdt. Twee stoelen worden gebruikt, waarvan er een symbolisch bestemd is voor de profeet Elia. Sinds eind negentiende eeuw wordt de moheel opgeleid door een chirurg.6 Een kandidaat-besnijder mag pas overgaan tot het uitvoeren van besnijdenissen als hij er minstens honderd bijgewoond heeft. Het jongetje verliest zijn voorhuid en krijgt dan zijn Hebreeuwse naam, die door de moheel hardop wordt uitgesproken. Tenslotte dompelt de moheel een watje in een beker wijn en drukt dit op de lippen van de zuigeling. Dan spreekt hij de woorden uit Eze.16: 6 ”... en ik zei tegen je, terwijl je onder het bloed zat: Leef! Blijf in leven, bedekt met bloed als je bent”. En terwijl de moheel7 zijn handen op het kindje legt, spreekt hij met alle aanwezigen de wens uit: “Moge hij groeien, rijpen en braaf worden”. Door dit verbondsteken wordt de pasgeborene een zoon van het Volk des Verbonds.8 Vaak zijn enkele trotse familieleden en vrienden van de ouders voor dit ritueel uitgenodigd, wat uitloopt in een feest.
Besnijden wordt in het jiddisch ‘jitsen’ genoemd, dat is ‘joodsen’, waarmee ‘tot volle jood maken door de opname in de bond van Abraham’ wordt bedoeld.9 De eerste Bijbelse persoon die een Brit Mila onderging, was aartsvader Abraham en wel pas op negenennegentig-jarige leeftijd (Gen. 17: 24). Door de besnijdenis is hij dan opgenomen in het verbond dat God met Abraham sloot. Wie de besnijdenis wil verbieden, maakt ten diepste het eeuwige verbond van God met Israël onmogelijk.
Een jood is lid van het verbond met God door de geboorte en niet door de besnijdenis. Ook een onbesneden jood is een jood, hoewel niet een ‘volle jood’. De besnijdenis is alleen maar een teken dat zichtbaar maakt dat het om een geboorteverbond gaat. Het is immers een teken aan het voortplantingsorgaan en bovendien voornamelijk een teken voor de betrokkene zelf. Niemand anders behoort het te zien. Maar in de Tweede Wereldoorlog zijn nogal wat Joodse mannen tegen de lamp gelopen, nadat ze werden gedwongen hun broek te laten zakken. De Nazi's misbruikten de besnijdenis om te achterhalen of iemand Joods was. Uit angst voor discriminatie, pesterijen en eventuele nieuwe vervolging maken sommige ouders de keuze hun zoon niet te laten besnijden (ze mochten na het sporten onder de douche eens zien dat hij besneden is!). Anderzijds zijn er Joodse mannen die zich op latere leeftijd alsnog laten besnijden, want zij nemen het hun ouders kwalijk dat ze niet als baby zijn besneden. In het Jodendom worden meisjes absoluut niet besneden, ook niet bij de liberale joden. Een meisje ontvangt op de eerste sabbatmorgen na de geboorte haar naam tijdens een dienst in de synagoge.
3b Besnijdenis op de achtste dag
Terwijl in de kinderkliniek ‘Adam’ in Den Haag de besnijdenis al vanaf 6 maanden kan plaatsvinden10, vinden Joden dit te laat. De besnijdenis moet volgens Gen. 17: 10-14 en Lev. 12: 3 per se op de achtste dag plaats vinden en niet pas als het kind zelf hierin een keuze kan maken, maar ook niet eerder dan de achtste dag. De eerste dagen na de geboorte moet de lever nog rijpen. ‘Dat baby's in de eerste dagen zo gemakkelijk leegbloeden, komt doordat de belangrijke bloedstollingselementen pro-trombine en vitamine K niet voldoende aanwezig zijn. De hoeveelheid pro-trombine die de baby de eerste dagen heeft, is overgebleven van de moeder en is op de derde dag nog slechts 30 procent van normaal. En vitamine K is bijna helemaal afwezig.’ ... ’Vanaf de derde dag vliegt de hoeveelheid bruikbare pro-trombine omhoog en bereikt op de achtste dag een bovennormaal niveau van 110%. Daarna daalt de hoeveelheid tot normaal en blijft gedurende het hele leven op de standaardwaarde van 100%. Op de achtste dag heeft een baby dus meer bruikbare pro-trombine dan op enige andere dag in zijn leven! Dat wil zeggen dat op de achtste dag een bloeding sneller stopt dan op enig ander moment in zijn bestaan.’11 Bovendien is medisch gebleken dat in de voorhuid van een jongetje van acht dagen de zenuwen niet of nauwelijks zijn volgroeid, zodat het kind amper pijn voelt’.12 Met andere woorden: de perfecte dag voor een besnijdenis is de achtste dag. ‘Een bijkomende reden om een besnijdenis zo vroeg mogelijk te doen, is dat jonge kinderen van deze ingreep veel minder last hebben dan volwassenen. Het blijkt dat kinderen onder de drie weken alleen pijn en last ervaren op het moment van de besnijdenis zelf, daarna niet meer. Kinderen tussen vier weken en drie maanden hebben maximaal twee dagen last van napijn. Kinderen van drie maanden tot een jaar hebben drie á vier dagen last, en volwassenen meer dan een week. Bovendien kunnen oudere jongens soms een licht trauma van de besnijdenis overhouden, omdat ze de ingreep ervaren als een aanval op hun lichaam’.13 Dat de KNMG pleit voor het uitstellen van de ingreep tot de leeftijd waarop het kind zelf over de ingreep kan beslissen, blijkt op deze medische gronden dus niet raadzaam.
Joden zijn niet gewend om eerst het nut van een wet te weten alvorens zij besluiten wel of niet te gaan gehoorzamen. Nee, het staat er, dus men gehoorzaamt. Punt. Achteraf blijken Gods wetten heel wijs en van levensbelang te zijn. Woorden als bacterie, infectie, besmetting, quarantaine, incubatietijd, hygiëne en preventie, zullen we tevergeefs zoeken in de Bijbel. Hoewel deze medische woorden ontbreken, is er hier wel sprake van. Als motivatie voor de besnijdenis geeft God niet aan dat het goed is voor gezondheid en de hygiëne, maar dat het rite is in verband met het verbond, de relatie tussen God en Israël.
‘Nu heeft Mozes u de besnijdenis gegeven - niet dat die van Mozes komt, ze komt van de aartsvaders (Hand. 7: 8) - en u besnijdt ook op sabbat. Als er op sabbat besneden wordt omdat anders de wet van Mozes wordt overtreden, waarom bent u dan kwaad wanneer Ik op sabbat iemand helemaal gezond maak? Ga in uw oordeel niet op de schijn af, maar laat uw oordeel rechtvaardig zijn” (Joh. 7: 21-24). De Farizeeën onderschrijven de besnijdenis, ook al is het op de sabbat, de rustdag. De besnijdenis werd en wordt dus acht dagen na de geboorte van een jongetje uitgevoerd, en die achtste dag viel soms op de zevende dag van de week, de sabbat. Desondanks dan toch besnijden schendt de sabbatwetten niet omdat het een goede daad is. Volgens de joodse wet moet elke man uiterlijk op zijn dertiende jaar besneden zijn, wanneer hij bij zijn bar mitswa officieel ‘zoon van het gebod’ wordt. Hoewel het later kan, is de achtste dag eigenlijk steeds de bedoeling, zoals ook de Here Jezus Zelf op de achtste dag besneden is (Luk. 2: 21).
4 Besnijdenis bij christenen
In het prille begin van het christendom rees de vraag of heidenen die christenen waren geworden, zich net als de joden moesten laten besnijden (Hand. 15). De uitkomst van het eerste apostelconvent was dat gelovigen uit de heidenen zich niet hoeven te laten besnijden. Maar in het volgende hoofdstuk in Handelingen (16: 3) lezen we dat Paulus zijn medewerker Timoteüs toch liet besnijden. Timoteüs had een Joodse moeder en een niet-joodse vader, en Paulus wilde Joden zo min mogelijk aanstoot geven. Paulus werd er onterecht van beschuldigd dat hij joden, die onder de heidenen wonen, zou ontraden om hun zoontjes te besnijden (Hand.21: 21). Voor christenen is er duidelijk geen plicht zich te laten besnijden: ‘Iemand die besneden was toen God hem riep, moet het niet ongedaan laten maken. Iemand die onbesneden was toen God hem riep, moet zich niet laten besnijden. Het is volkomen onbelangrijk of men wel of niet besneden is, belangrijk is dat men de geboden van God in acht neemt’ (1 Kor. 7: 18, 19, 24). ‘... als u zich laat besnijden, zal Christus u niets baten. Ik verzeker u dat iedereen die zich laat besnijden verplicht is om de wet volledig na te leven’ (Gal. 5: 2, 3, 6, 11, 6: 11-17). Het is dus niet de bedoeling om bepaalde wetten te kiezen en anderen te laten voor wat het is. Nee, het is een (praktisch niet te volbrengen, te meer omdat de tempel verwoest is waardoor de tempeldienst onmogelijk is gemaakt) totaalpakket van 613 ge- en verboden. Er zijn steeds meer christenen die gefascineerd zijn door het Jodendom (als dat al bestaat) en zich zelfs tot dit geloof bekeren en daarmee onder een juk kruipen. Willen zij hiermee in feite ‘vromer zijn dan de paus’?
In reformatorische kerken wordt voor de kinderdoop een formulier gelezen waarin staat dat de doop in de plaats is gekomen van de besnijdenis, wat gebaseerd is op Kol. 2: 11: ‘In Hem bent u ook besneden, niet door mensenhanden, maar met de besnijdenis van Christus, door het afleggen van het aardse lichaam.’ ‘Zonder mensenhanden’ duidt dus niet op een letterlijk ritueel, maar op symboliek. Er zijn geen gronden voor een verbinding tussen de besnijdenis en de christelijke doop (waarbij mensenhanden onmisbaar zijn), noch voor een verbinding tussen de doop en de opname in het verbond met God’. Dat is dus nergens in de Bijbel terug te vinden. De symbolische besnijdenis, de besnijdenis van het hart geldt. Het gaat volgens Rom. 2: 17-29, Ef. 2: 11 meer om de innerlijke dan om de uiterlijke besnijdenis. Door geloof word je gered, niet door de besnijdenis, zo ondervond Abraham (Rom. 4). Inconsequent is dat niet alleen baby-jongetjes worden gedoopt (meestal eigenlijk slechts besprenkeld), maar ook baby-meisjes, lang voordat zij zelf tot de jaren des onderscheids kunnen zijn gekomen. Dat de doop in de plaats van de besnijdenis zou zijn gekomen, is een uitvloeisel van de zogenaamde vervangingstheologie (de kerk is in de plaats van Israël gekomen) en is koren op de molen van de volkskerken. Hoe meer (kinder)zielen hoe meer vreugd. Het teken van het nieuwe verbond is niet de doop, noch de besnijdenis, maar de beker van het bloed van Jezus, dat door Zijn volgelingen symbolisch in de vorm van rode wijn gedronken wordt (Mat. 26: 28, Mark. 14: 24, Luk. 22: 24: ‘Deze beker, die voor jullie wordt uitgegoten, is het nieuwe verbond dat door mijn bloed gesloten wordt’).
5 Besnijdenis bij moslims
Ook in de islam worden in navolging van Abraham en zijn zoon Ismael jongens besneden. Het besnijden van jongens is een ritueel dat in Arabië al voorkwam vóór het ontstaan van de islam, vooral als hygiënische maatregel. Men noemt dat ‘tahara’, Arabisch voor reiniging, reinheid en besnijdenis. In het Turks heet de besnijdenis ‘sünnet’, dat is afgeleid van ‘soenna’. En de soenna is de manier waarop Mohammed leefde, zoals bekend in de overleveringen, de Hadith. Ook betekent deze term ‘aanbevolen’, en dus voor moslims erg belangrijk. Hoewel het ritueel van de besnijdenis niet is vermeld in de Koran, en dus niet verplicht is, zien moslims het toch als een religieuze plicht, want de besnijdenis is het teken dat hun zoon een echte moslim is. Besnijdenis komt wel voor in de Soenna/Hadith van de profeet Mohammed. Mohammed zou volgens de Overleveringen besneden geboren zijn.14 In tegenstelling tot het Jodendom is de leeftijd waarop dit moet gebeuren van land tot land verschillend. In Turkije bijvoorbeeld ligt de leeftijd tussen de twee en tien jaar, maar in Marokko op twee jaar. Jongens worden besneden tussen de zevende dag na de geboorte en het vijftiende levensjaar, in elk geval vóór de puberteit. Veel ouders kiezen ervoor om hun zoon te laten besnijden op een leeftijd waarop hij deze feestelijke gebeurtenis, met veel cadeaus voor de besnedene, bewust mee kan maken. Het is onder moslims wel gebruikelijk om jongens voor hun dertiende jaar te besnijden, omdat de profeten die na Abraham werden geboren ook besneden zijn.
Belangrijk voor de rituele reinheid is de besnijdenis. Besnijdenis is te zien als een rituele reiniging van jongens. Ze krijgen daardoor een genderidentiteit, worden ‘man’ en lid van de religieuze gemeenschap. Een aanmerkelijk deel van de religieuze besnijdenissen bij moslims vindt plaats in het land van herkomst omdat het daar goedkoper is en het rituele aspect een belangrijkere rol speelt dan in Nederland. De kwaliteit en hygiëne is echter in Nederland veel beter dan in Turkije en Marokko.15 Maar als een jongen zich niet durft te laten besnijden, ofwel door angst voor letsel of als een gerenommeerde arts hem verteld heeft dat hij zal lijden aan hevige bloedingen of als de besnijdenis gezondheidsrisico's met zich meebrengt, dan vervalt de verplichting op de besnijdenis en begaat hij geen zonde door het niet te doen. De geldigheid van iemands bekering tot de islam is dus niet afhankelijk van de verrichting van de besnijdenis en zijn acceptatie van de islam is geldig, ook al laat hij zich niet besnijden. Dus als een persoon zich op volwassen leeftijd tot de islam bekeert en zich niet laat besnijden, dan is daar niets mis mee.
6 Meisjes- of vrouwenbesnijdenis
Vrouwenbesnijdenis, ook wel Female Genital Mutilation genoemd, stamt uit de tijd van de farao’s. Bij meisjesbesnijdenis, een betere term is ’genitale verminking’!, worden externe vrouwelijke genitaliën gedeeltelijk of volledig verwijderd. Behalve de clitoris worden ook de schaamlippen weggesneden. In delen van Somalië en Soedan wordt de vagina dichtgenaaid op een kleine opening voor urine en bloed na. Tussen het symbolische krasje, zoals in Indonesië, waar één druppel bloed al genoeg is en de totale verwijdering van clitoris, kleine en grote schaamlippen met het aan elkaar laten groeien van de wondranden bestaan veel tussenvormen. Het wegnemen van de voorhuid bij een jongen is echt iets heel anders dan het wegsnijden van de clitoris en binnenste schaamlippen bij een vrouw!
Volgens de religieuze autoriteiten in Egypte is deze verminking nodig om de seksualiteit van vrouwen in te perken en om nymfomanie, onvruchtbaarheid en de groei van een penis (uit de clitoris) te voorkomen. Infibulatie (fibula is ‘gesp’) is een doeltreffende behandeling om de maagdelijkheid van het meisje te garanderen. Tijdens de Wereldbevolkingstop in Cairo in sept. 1994 beloofde de Egyptische regering de praktijk van de besnijdenis van meisjes en vrouwen te zullen verbieden, maar al snel hierna trok ze haar belofte in. Religieuze leiders in dat land hebben laten weten dat besnijdenis een plicht is voor elke islamitische vrouw (andere islamitische geestelijken stellen overigens dat besnijdenis niets met de islam te maken heeft).
In Egypte is een machtsstrijd gaande tussen het opkomende fundamentalisme en het huidige regime.16 Een onbesneden vrouw zou volgens Afrikanen onrein en onzindelijk zijn. Maar Meisjesbesnijdenis heeft geen religieuze basis, maar is een hardnekkig verwerpelijk cultureel gebruik. ‘Voor de meeste mensen is het echter gewoon een sociale verplichting, deel uitmakend van een eeuwenoude traditie waarin de vrouw geacht wordt om kalm, verzorgend en vooral seksueel niet veeleisend te zijn. Door niet aan die traditie mee te doen, riskeer je een schandaal en lopen de huwelijkskansen van je dochter schade op’, aldus Vivian Fouad, medewerkster bij de Nationale Raad voor Kinder- en Moederschap (NCCM).
Het zoveelste schaap dat eerst moest verdrinken voordat men in Egypte de put wil dempen, is het twaalfjarige meisje Badoul Shaker, die nota bene in een ziekenhuis overleed aan een te zware narcose in verband met de meisjesbesnijdenis, die was toegediend door een arts.17
De ingreep zelf is door de vaak onhygiënische omstandigheden al risicovol. Denk aan infecties, doodbloeden, verlittekening van het wondgebied met pijnklachten, onvruchtbaarheid veroorzakende infecties, het insluiten van delen huid met vorming van cystes en tenslotte afsluiting van de vagina zodat het menstruele bloed niet kan afvloeien. Maar het geeft ook op latere leeftijd risico’s om de coïtus mogelijk te maken en bovendien, als ze zwanger zijn, een hogere kans op complicaties bij de bevalling. Dan moet verder worden ingesneden om de vernauwing op te heffen. Zo niet, dan zal de geboorte lang duren en de kans op zuurstofnood voor de baby en op onherstelbare verwondingen bij de moeder groot zijn. De pijn en vernedering worden toegebracht met instemming van de aanwezige moeder en andere vrouwelijke familieleden. Dit geeft een pijnlijk gevoel van verlatenheid en verstoting. Bij besneden vrouwen komt seksueel disfunctioneren vaker voor dan bij niet- besnedenen, evenals psychiatrische ziektebeelden zoals depressie, neurose en fobie. Voor de beleving van hun seksualiteit is deze ingreep ook nadelig. Na de geboorte van het kind verzoekt de vrouw (gedwongen?!) vaak om de schaamlippen weer aan elkaar gehecht te krijgen, omdat haar man nu eenmaal graag een besneden vrouw wil. De grootte van de vaginaopening bepaalt in grote mate de status van de vrouw. Het is allemaal geen feestelijke gebeurtenis zoals bij de besnijdenis van jongens meestal wel is, maar een onaangekondigde, individueel toegepaste ingreep.18 De aangevoerde redenen voor besnijdenis zijn verbetering van de hygiëne, het bevorderen van sociale samenhang, het voorkomen van promiscuïteit, verhoging van het seksueel genot van de man (hoe bestaat het!) of het opvolgen van religieuze voorschriften, maar de hoofdreden voor deze besnijdenis is het voorkomen dat een meisje seks heeft voor het huwelijk. In feite wordt hierdoor controle uitgeoefend op een ander.
De praktische voordelen zijn groot, tenminste voor de familie. Het meisje blijft maagd en zo is de bruidsschat verzekerd. Voor sommige Somalische vrouwen is herbesnijdenis (het vastmaken van de schaamlippen) cultureel haast van levensbelang.19
Ondersteund door sommige stamoudsten vindt de Keniaanse arts Tatu Kamau dat het verbod op vrouwenbesnijdenis ingetrokken moet worden, want het discrimineert vrouwen. Waarom zouden mannen zich wel, maar vrouwen zich niet mogen laten besnijden? Zij pleit zelfs voor het waarderen van vrouwenbesnijdenis als ‘cultureel erfgoed'.19b
Hoewel deze besnijdenis niet tot islamitische normen en tradities te herleiden valt, zijn het toch vooral moslima’s die slachtoffer zijn geworden van vrouwenbesnijdenis.20 De profeet Mohammed heeft getracht om het toen reeds bestaande gebruik te doen ophouden of althans in een minder traumatiserende vorm te laten uitvoeren. Alle nadelen ten spijt, is deze traditie sterk verankerd in de cultuur en sociale normen van (vooral Noord-)Afrika: Djibouti, Somalië, Eritrea, Ethiopië, Soedan, Egypte en Guinea, zodat daar vrijwel alle vrouwen nog steeds besneden zijn. Mensenrechtenjurist Anemarie Middelburg constateert dat vrouwenbesnijdenis zowel onder moslims als onder christenen en joden voorkomt.21 Volgens UNICEF komt deze genitale verminking inderdaad het vaakst voor in 28 landen in Afrika beneden de Sahara en in het Midden-Oosten. Ruim drie miljoen meisjes en vrouwen per jaar ondergaan deze pijnlijke praktijk.22
Hoewel levensgevaarlijk en niet voor niets illegaal, worden helaas ook in Nederland vrouwen genitaal verminkt. Als deze operaties amateuristisch en niet-steriel worden uitgevoerd is de kans op infecties en complicaties groot. In de regio Haaglanden lopen volgens de GGD zo’n 5000 meiden uit deze landen tussen 0 en 18 jaar het risico om besneden te worden. In Nederland wordt deze illegale praktijk beschouwd als zware kindermishandeling, waar de maximale straf van twaalf jaar op staat.23
De jaarlijkse ‘Zero Tolerance Day’ op 6 Februari 23b om aandacht te vragen voor dit onnodige pijnlijke leed is helaas geen overbodige luxe.
7 Nut en onnut van besnijdenis
Medische gezien kunnen we de voor- en nadelen van besnijdenis tegen elkaar afwegen. We beginnen met de nadelen. Jongensbesnijdenis is zonder narcose of plaatselijke verdoving natuurlijk pijnlijk en kan leiden tot complicaties, bloedingen, infecties, plasbuisvernauwingen, een gat in de plasbuis, verlittekening en misvormingen. Een besnijdenis kan later tot psychologische problemen leiden, zoals angsten, wantrouwen en problemen met intimiteit, vergelijkbaar als die na een verkrachting. Het is bovendien een schending van de rechten van het kind. En dan de voordelen. Een onderzoek van Ugandese en Amerikaanse wetenschappers laat zien dat besnijdenis de kans op besmet raken met de seksueel overdraagbare virussen herpes of HPV (Humaan papillomavirus is de veroorzaker van baarmoederhalskanker, genitale wratten en kan een rol spelen bij het ontstaan van andere vormen van kanker) sterk doet afnemen. Het voorkomen van fimosis (voorhuidvernauwing) is ook een legitieme reden voor besnijdenis.
Bovendien blijkt dat besnijdenis de kans op besmetting met HIV (het virus wat aids veroorzaakt) met 60 % verlaagt.24 Hoewel deze ingreep in Uganda zeer ongebruikelijk is, staan de mannen hiervoor nu toch in de rij. HIV is een groot probleem in Uganda. Kerkleiders ten zuiden van de Sahara zetten goedbedoeld de besnijdenis in als wapen tegen HIV/AIDS. Dit wapen is echter wel omstreden omdat tevens het signaal wordt afgegeven dat de levensstijl er niet zo toe doet. Verantwoord met relaties en seksualiteit omgaan blijft een must.25 Het is nog steeds beter en goedkoper om te voorkomen dan te genezen! Besnijdenis alleen is echter niet genoeg als maatregel om HIV-verspreiding in te dammen. Besnijdenis heeft nog als extra voordeel dat de besneden jongetjes niet meer geofferd kunnen worden, omdat medicijnmannen kinderen die al gebloed hebben daarvoor niet geschikt achten.26
Peniskanker is een kwaadaardige aandoening van de penis die in West-Europa betrekkelijk zeldzaam is. De kans op deze peniscarcinoom is bij mannen die besneden zijn kleiner dan bij onbesneden mannen.27 Verder kan besnijdenis tegen urinebuisinfecties en prostaatkanker beschermen. De American Academy of Pediatrics concludeerde in 2012 dat de voordelen van het besnijden van mannelijke baby’s groter zijn dan de risico’s, maar wil niet zeggen dat de ingreep móet gebeuren.28 Natuurlijk moet de besnijder goed zijn opgeleid (geen ‘kapper’), steriel te werk gaan en effectieve pijnstilling aanbieden. Heeft de besnijdenis een negatief effect op de seksualiteit? Omdat de eikel niet langer bedekt is droogt de slijmvlieshuid van de eikel uit en wordt na verloop van tijd wat dikker en ongevoeliger. Dit heeft tot gevolg dat een ejaculatie aanzienlijk langer op zich laat wachten. Voor een man lijkt dit wellicht ongewenst, maar in een huwelijk kan dit als positief bijeffect hebben dat het tempo van man en vrouw hierdoor veel dichter bij elkaar komt te liggen.
8 Conclusie
Bij Joden is de besnijdenis al eeuwen essentieel voor hun identiteit. Zij kunnen zich terecht beroepen op de vrijheid van godsdienst. Voor christenen heeft de besnijdenis afgedaan, behalve de symbolische ‘besnijdenis van het hart.’ Voor moslims is het een belangrijke traditie, maar niet essentieel. Voor niet-religieuzen spelen vooral hygiënische en medische motieven een rol. Bij de besnijdenis van jongens en mannen is geen sprake van een vorm van agressie, noch een laakbare schending van de lichamelijke integriteit. Vrouwenbesnijdenis is verminking en te allen tijde verwerpelijk. Door bovenstaande uiteenzetting kunt u nu hopelijk zelf de afweging maken voor een besnijdenis: verbieden, vrijlaten of verplichten.
Noten
1 Karin Leeuwenhoek, De Besnijdenis, Geloven in Nederland, sept. 2013
2 voorzitter van de Jonge Democraten, de jongerenorganisatie van D66.
3 In dit artikel staat het recht op de onaantastbaarheid van het menselijk lichaam. Iedereen mag zelf bepalen wat er met zijn of haar lichaam gebeurt, welke medische handelen worden verricht en welke medicijnen worden ingenomen.
4 Piet H. de Jong, ‘Overheid moet besnijdenis ontmoedigen’, Nederlands Dagblad, 20-5-2017
5 Mayo Clinic Proceedings http://www.mayoclinicproceedings.org/article/S0025-6196(14)00036-6/abstract; René Fransen, Besnijdenis is net zo effectief als vaccinatie, Nederlands Dagblad, 3-4-2014
6 Maarten Vermeulen, Gehecht aan een eeuwenoud gebruik, Nederlands Dagblad, zaterdag op zondag okt. 2004
7 De mohel bewaart alle voorhuidjes en als hij sterft neemt hij die voorhuidjes mee in zijn graf. Elk lichaamsdeel moet immers weer begraven worden.
8 Loek Keller, De zin van de joodse rituelen, Visie 17-23 juli 1983
9 Rabbijn S. Ph de Vries, Joodse riten en symbolen, (Amsterdam: Arbeiderspers, 1968) (3e druk) p. 192
10 https://www.adamkinderkliniek.nl/informatie-over-besnijdenis-kliniek/algemeen/de-ideale-leeftijd-voor- besnijdenis/
11 Drs. Ben Hobrink, Moderne wetenschap in de Bijbel De Bijbel is de wetenschap 3500 jaar vooruit (Hoornaar: Gideon, 2005) pp. 77, 78
12 Volgens prof. mr. H. Loonstein in K. van der Zwaag, Ingreep in scheppingsdrift van de mens, Reformatorisch Dagblad, 13-7-2006
13 J. Katz, The Question of Circumcision, International Surgery, Vol 62 (1977), p. 491 geciteerd in Drs. Ben Hobrink, Moderne wetenschap in de Bijbel De Bijbel is de wetenschap 3500 jaar vooruit (Hoornaar: Gideon, 2005) pp. 77-79
14 According to tradition Muhammad was born without a foreskin (aposthetic). http://www.bbc.co.uk/religion/religions/islam/islamethics/malecircumcision.shtml
15 Roderick Schmitz, chirurg in het Groene Hart Ziekenhuis in Gouda, werkzaam voor het Besnijdenis Centrum Nederland. Jan ten Harmsel, Jongensbesnijdens is veel culturen essentieel, Nederlands Dagblad, 28-5-2010
16 Dina Ezza/Panos, Egypte trekt beloofd verbod op vrouwenbesnijdenis in, Maandblad van de Voorlichtingsdienst Ontwikkelingssamenwerking van het ministerie van Buitenlandse Zaken, sept. 1995
17 Eduard Padberg, Volledig verbod Egypte op vrouwenbesnijdenis, Trouw, 6-7-2007
18 Gynaecoloog M.M.J. Reyners was werkzaam van 1972-1976 in Tunesië. Bron? Alleen positieverbetering van vrouwen kan excessen van besnijdenis tegengaan, maart. 1990.
19 Wilma Kieskamp, ‘Vraag is of de arts een vrouw mag verminken’, Trouw, 18-4-1991
19b Tilly Dodds, Arts Kenia: hef verbod vrouwenbesnijdenis op, Nederlands Dagblad, 7-2-2018
20 Zie bijvoorbeeld Kate McCord, In het land van de blauwe boerka’s (Apeldoorn: De Banier, 2013)
21 Rien van den Berg, Vrouwenbesnijdenis zal stoppen, maar nog niet in 2030, Nederlands Dagblad, 16-3-2016
22 https://www.unicef.be/nl/over-unicef/onze-7-actiepunten/bescherming/vrouwenbesnijdenis/ Volgens het bevolkingsfonds UNFPA zelfs 3,9 miljoen meisjes, wat wegens de bevolkingsgroei tegen 2030 zal gestegen tot 4,6 miljoen.
23 Angelique Mulders, Strijd tegen genitale verminking, Algemeen Dagblad, 4-7-2017; Zie ook https://www.femmesforfreedom.com/themas/genitale-verminking/
23b ‘International Day of Zero tolerance for female Genital Mutilation’
24 René Fransen en Willem Bouwman, Besnijdenis werkt tegen HPV, Nederlands Dagblad, 27-3-2009. Bron: New England Journal of Medicine: http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa0802556#t=article
25 Kerkleiders Afrika zetten besnijdenis in tegen aids, Nederlands Dagblad, 4-1-2013; Besnijdenis helpt tegen aids –concludeerde prof. H. Rees, aidsonderzoeker aan de universiteit van Witwatersrand in Johannesburg Reformatorisch Dagblad, 1-9-2006
26 Katy Pownall, In de rij voor besnijdenis, Nederlands Dagblad, 4-4-2007
27 J. Kiwiet (huisarts), Geen preventieve besnijdenis, Nederlands Dagblad, 1-9-2012.
28 http://pediatrics.aappublications.org/content/pediatrics/early/2012/08/22/peds.2012-1989.full.pdf Kinderartsen VS wijzen op voordelen van besnijdenis, Nederlands Dagblad, 28-8-2012
Niets uit deze brochure mag worden zonder uitdrukkelijke toestemming van de stichting en de auteur/vertaler worden overgenomen, gekopieerd of gebruikt worden. Uiteraard mag volgens de gangbare regels van bronvermelding er wel naar verwezen worden in andere publicaties. Neem bij twijfel eerst contact met ons op via het contactformulier.