Wakker liggen van dromen - deel 1

​Door drs. Willem Jan Pijnacker Hordijk
 

‘Dromen zijn bedrog’, zegt een volkswijsheid. Veel dromen zijn inderdaad te gek voor woorden. Daarmee sluit de moderne westerse mens met zijn gesloten wereldbeeld en  zonder antenne voor het spirituele, dit onderwerp snel af. Toch zijn niet alle dromen pure onzin en verwerking van het verleden. ‘Dromen zijn geen bedrog’, zegt Russ Parker, ‘maar spreken wel een eigen taal. De taal van je angsten en verlangens [dus wensdromen, WJPH], pijn en boosheid. Omgaan met je dromen is omgaan met jezelf’.[1] Hoe kun je van je onderbewuste bewust zijn? Hoe zijn dromen te toetsen? En wat te denken van ontelbare moslims die dromen waardoor ze hun geloof verlaten met allerlei risico’s van dien?
 
Enkele definities volgens de dikke van Dale:
Een droom ‘bij het dromen gevormde voorstellingsreeks als geheel, het gedroomde.’ Dit kan heel vaag zijn, wat je niet of nauwelijks herinnert.[2]
Dromen (werkwoord) is de ‘werkzaamheid van de geest tijdens de slaap, waardoor levendige voorstellingsreeksen, meest in grillige afwisseling, gevormd worden, zodat de persoon meent dat alles te beleven’. Dromen die je wel onthoudt, zijn vaak heel emotioneel: angst wordt het meest genoemd, dan opgetogenheid, blijdschap en boosheid. 
Een visioen of (nacht)gezicht is een ‘innerlijk gezicht van profetische of mystieke aard dat als iets bovennatuurlijks, in een toestand van extase, trance of droom, ervaren wordt’ en ook ‘innerlijk gezicht dat in de droom of in een abnormale geestestoestand wordt ervaren als iets schrikwekkends.’ Visioenen ontvang je meestal terwijl je wakker bent, zijn indrukwekkend, concreet en makkelijker te onthouden dan een willekeurige droom.
Een dagdroom is een ‘fantasieproduct, beleefd in een toestand van verlaagd bewustzijn, zonder dat van slaap sprake is.’
Een droom of visioen kan enerzijds een natuurlijke verwerking door de hersenen van allerlei gebeurtenissen of problemen, maar kan anderzijds ook een bovennatuurlijke oorzaak hebben. Het gaat om werkingen van de menselijke geest en/of van de Heilige Geest. Soms werd sterk verlangd naar een droom. Incubatie[3] is een technische term die in de antieke godsdienstgeschiedenis gebruikt wordt voor het begrip tempelslaap. Dit was een ritueel waarbij zieken of andere hulpbehoevenden te slapen werden gelegd in een heiligdom dat aan een genezende godheid gewijd was. De patiënten brachten op deze manier de nacht door – vaak liggend op de huiden van pas geofferde slachtdieren – met de bedoeling een  visioen te krijgen, waarin de aangeroepen godheid aanwijzingen zou geven omtrent de te gebruiken geneeswijze of geneesmiddelen. In principe werd de incubatie voorafgegaan door ritueel vasten, reinigingsriten en offers, en achteraf gevolgd door plengoffers en het schenken van ex voto's (betekent ‘krachtens een gelofte’).[4]
 
Oorzaken van dromen
Vooral zwangere vrouwen dromen veel. Zelfs embryo’s blijken te dromen, namelijk wel 50 tot 80 % van hun slaaptijd. Dat kan worden aangetoond met een elektro encefalogram (EEG). 
In het boek Job stelt Elihu, een van de vrienden van Job: ‘God antwoordt wel, op meer dan één manier, alleen merkt de mens het niet op. In de dromen en visioenen van de nacht, in de tover [onbegrijpelijk dat de NBV dit onbegrijpelijke woord gebruikt! WJPH] van de diepste slaap [NBG: wanneer de diepe slaap op de mensen valt] of wanneer hij ligt te sluimeren, opent God de oren van de mens en laat hem schrikken – een waarschuwing om hem af te houden van een slechte daad, om hem van hoogmoed te vrijwaren. Hij behoedt hem voor de val in de afgrond, voor het oversteken van de doodsrivier’.[5]
We kunnen drie bronnen voor dromen onderscheiden: de natuurlijke werking van onze ziel (ongeveer 98 procent zou verwerking zijn van onze belevenissen), demonen[6] en God. Omdat een droom dus van God kan komen, maar evengoed van Zijn tegenstander, is het onderscheiden hier heel belangrijk. We fungeren tijdens een droom als onze eigen psychotherapeut. We moeten dromen om geestelijk gezond te blijven. Volgens Prediker 5:2 kan een droom komen door veel bezigheid. Andere oorzaken zijn: koorts, medicijngebruik, zwangerschap, bepaald voedsel (zware of gekruide maaltijd), te hoge lichaamstemperatuur (door ziekte of teveel dekens) of door alcoholgebruik. In kringen van de new age en oosterse religies zijn dromen ook populair. 
God is visueel ingesteld. ‘En het Woord des HEREN kwam tot mij: Wat ziet gij Jeremia?’ (Jer.1:11, NBG). Profeten zijn actieve zieners, in tegenstelling tot passieve kijkers. God openbaart Zich aan profeten in dromen.[7] God kan door een droom of openbaring inzicht geven in een situatie, je waarschuwen of leiding geven. God spreekt inderdaad door dromen, bevestigt Elihu.[8]
Als mensen zich bezighouden met (hun) dromen, blijkt meestal dat ze ook openstaan voor geestelijke zaken. Dromen kunnen zo een prachtige ingang zijn voor evangelisatie.[9]
 
Bijbelse dromers
Ik heb minstens dertig dromers in de Bijbel ontdekt, zowel Israëlieten als heidenen, die door God  op deze bijzondere manier worden aangesproken in hun eigen gedachtenwereld.
 
dromer /visionair
wat
doel
Tekst uit de Bijbel/koran 

Abram
gezicht, visioen
Bemoediging, beloning
Gen.15:1-6

diepe slaap
bemoediging, voorspelling, verbondsluiting
Gen.15:12-21

Abimelech
droom
waarschuwing
Gen.20:3-7

Jacob (=bedrieger)
 
droom
creatieve idee hoe zijn vee te vermeerderen.
Gen.31:10-16 

Bemoediging, ontzag, een droom die geen bedrog was!
Gen.28:12-19

nachtgezicht, visioen
bemoediging
Gen.46:2

Laban 
droom
waarschuwing
Gen. 31:24

Jozef (onderkoning)
droom
bemoediging en voorspelling
Gen.37:5-11, 20, 42:9 (+Soera 12)

Overste van de schenkers 
droom
voorspelling
Gen.40:5, 8-13 23
(+Soera 12)

Overste van de bakkers
droom
voorspelling
Gen.40:5,8, 16-19
(+Soera 12)

farao
droom
voorspellend en waarschuwend
Gen.41:1-7
(+Soera 12)

Militair uit Midjan
droom
voorspelling en bemoediging 
Richt.7:13-15

Samuel
gezicht
veroordeling, voorspelling
1Sam.3:1-15

Salomo
droom
bemoediging
1Kon.3:5-15

Ziener Jedo
Gezichten, visioenen
geschiedschrijving, analyse
2Kron.9:29

Jesaja
gezicht, visioen
voorspelling
Jes.21:2

Jeremia
(nachtgezicht?!)
voorspelling en bemoediging
Jer.31:(1-)25

Ezechiël
gezicht, visioen
openbaring van de heerlijkheid van de HEER
Eze.1(:1)

gezicht, visioen
openbaring van zonde
Eze.8(:3)

gezicht, visioen
openbaring van de tempel
Eze.40(:2)

gezicht
openbaring
Eze.43(:3)

Nebukadnezar
(van hoogmoedig
 tot ootmoedig)
droom, (visioenen NBV)
voorspelling
Dan.2:28,

droom, droombeelden, gezichten
(visioenen NBV)
waarschuwing en voorspelling
Dan. 4:4-13

Daniël
visioen NBV
nachtgezicht NBG
openbaring, voorspelling
Dan.2:19

droom, gezicht,  beelden, visioenen (7:15)
voorspelling
Dan.7:1-15

(nacht)gezicht, visioen
voorspelling
Dan.8:1-27

gezicht, visioen
voorspelling
Dan.10:7,8, 14,16

Obadja
profetie, gezicht, visioen 
voorspelling, veroordeling
Ob.1

Nahum
profetie, gezicht, visioen
dreiging, voorspelling, veroordeling
Nah.1:1

Habakuk
gezicht, visioen
voorspelling, veroordeling
Hab.2:2,3

Zacharia
gezicht, visioen
openbaring
Zach.1:8 (4:1)

Jozef (pleegvader 
van Jezus)
 
droom
leiding
Mat.1:20

leiding en waarschuwing
Mat. 2:13

leiding
Mat. 2:19

leiding
Mat. 2:22

Priester Zacharias
gezicht, visioen volgens het volk
openbaring
Luk.1:8-23

Wijzen uit het oosten
droom
waarschuwing
Mat. 2:12

Jezus, Petrus, Jakobus en  diens broer Johannes
 
visioen
 
openbaring, vermaning
Mat.17:1-9

Vrouw van Pilatus[10]
droom
waarschuwing
Mat.27:19

Ananias
gezicht, visioen
leiding
Hand.9:10

Saulus
[gezicht, visioen]
leiding
Hand.9:12

Paulus
gezicht
leiding
Hand.16:9, 10

gezicht, visioen
bemoediging, leiding
Hand.18:9-11

gezicht, verschijning
openbaring, leiding
Hand. 26:19 

droom? ‘s nachts
openbaring en bemoediging
Hand.27:23

Centurio Cornelius
gezicht, visioen
leiding
Hand.10:3-6

Petrus
zinsverrukking, gezicht, visioen
leiding
Hand.10:10-19, 11:5

Johannes
gezicht, visioen
voorspelling
Open.9:17

 
In het Hebreeuws en Grieks worden verschillende woorden gebruikt voor dromen, visioenen en nachtgezichten. Met het sluiten van de canon zijn dergelijke openbaringen niet gestopt, immers ‘Uw ouden zullen dromen dromen en uw jongelingen zullen gezichten zien’ (Joël 2:28 en Hand.2:17). Dit blijkt wel uit de volgende voorbeelden:
* De kerkvaders Justinus de Martelaar, Ireneüs, Clement van Alexandrië, Tertulianus, Athanasius, Basilius de Grote, Gregorius van Nanzianze, Gregorius van Nyssa, Johannes Chrysostomus, Ambrosius, (moeder van) Augustinus, Hieronymus en John Wesley waren eveneens vertrouwd met dromen.[11]
* In 1958 kreeg de Amerikaanse ds. Wilkerson een visioen die hem deed verhuizen van het platteland naar New York city. Het bleek de start te zijn van een wereldwijd werk onder jongeren (Teen Challenge) om hen het evangelie te brengen. In de  zomer van 1973 kreeg hij nog een ander, een verontrustend visioen over wat voor ellende we nog allemaal te verwachten hebben. Dit resulteerde in het boek ‘The Vision’.[12] Was het slechts één visioen?  Het is vrijwel onmogelijk te onderscheiden waar de auteur daar zelf aan het woord is en waar hij probeert te verhalen wat hij heeft gezien. Het moet in de eerste plaats aan Gods Woord getoetst worden en dan aan de actualiteit. 
* Baptistendominee Martin Luther King hield in 1963 zijn legendarische toespraak tegen rassendiscriminatie: ‘I have a dream’. Droomde hij dit letterlijk of was dit zijn ideaal? In ieder geval leek deze beroemde droom aan flarden te zijn geschoten toen deze zwarte predikant vijf jaar later werd vermoord. Hoewel: in 2009 werd werkelijkheid wat velen voor onmogelijk hadden gezien: Barack Obama werd geïnaugureerd als allereerste zwarte president in de Amerikaanse geschiedenis.
* Ook Rick Joyner, ‘internationaal erkend profeet’, ontving in 1995 een droom over een grote geestelijke oorlog en daarna nog vele visioenen over de eindtijd.[13]
* Naast profeten worden ook zendelingen soms verrast door dromen. Petr Jasek bijvoorbeeld, regiomanager van Voice of the Martyrs in Amerika, een zusterorganisatie van de Stichting De Ondergrondse Kerk, reisde in 2015 naar Sudan. Deze weldoener werd echter als een crimineel gearresteerd en moest een jaar een cel delen met ISIS-jihadisten. Hij herinnerde zich toen zijn verontrustende droom. Details hieruit kwamen letterlijk uit en Jasek ervoer dat de Heer hem zo op deze benauwende situatie had voorbereid.[14]
 
Uitleg van dromen
Maar hoe moet je dromen uitleggen? Meestal is de betekenis van een droom dat men gewoon de indrukken verwerkt. ‘Dromen zijn er in menigte’, zegt de prediker.  Inderdaad, iedereen droomt per nacht wel drie, vier of zelfs vijf keer, ook al kun je je daar vaak niets meer van herinneren. Psychologen als Sigmund Freud (1875-1939) en Carl Gustav Jung  (1875-1961) hebben geprobeerd om dromen (boodschappen van het onderbewuste) uit te leggen. Zij maakten dromen tot een onderdeel van de psychotherapie. 
De Congregatie voor de Geloofsleer van de Rooms-Katholieke kerk hanteert als een van de toetsstenen of het te onderzoeken fenomeen en boodschap, bijvoorbeeld een van de duizenden (!) Mariaverschijningen, in overeenstemming is met de katholiek leer.[15]  Protestanten echter stellen, terecht mijns inziens, ook die kerkleer onder kritiek van de Bijbel.
Ook nu weer kunnen we de Bijbel eropna slaan. De uitleg kan door een engel gebeuren, zoals bij Daniël. De dromenuitleg-professionals (zoals magiërs, bezweerders en tovenaars (Dan. 2:2-12)) kunnen ondanks het feit dat ze specialisten zijn, toch met hun handen in het haar zitten[16], maar de alwetende God kan wel uitleggingen geven.[17]Betrouwbare droomuitleggers waren Jozef, die door zijn (half)broers zelfs spottend ‘aardsdromer’ of ‘meesterdromer’ wordt genoemd (Gen.37:19) en vooral Daniël, die niet alleen de uitleg maar zelfs de droom kon vertellen, zonder dat de dromer deze had meegedeeld.[18] Criteria voor een betrouwbare droomuitlegger vinden we in Deut.13:1-6. 
Ouweneel, auteur van Nachtboek van de ziel, die zijn eigen dromen analyseert, stelt dat als een christen ontwaakt met een droom die hem nog helder voor de geest staat, hij zich moet afvragen wat dit te betekenen kan hebben, hij moet de boodschap van het onbewuste voor Gods aangezicht overwegen.
Dromen kunnen waarschuwen (zoals bij Jozef, de pleegvader van Jezus), bemoedigen (bij Jacob), een belofte (bij Jozef) of inzicht geven, de liefde voor God vergroten, meer begrip geven over hoe God naar mensen kijkt, creatieve ideeën geven (zoals bij Jacob hoe hij zijn vee kon vermeerderen). 
Paulus kreeg een droom (die door anderen niet te verifiëren viel) en met anderen waren ze al snel eens over de betekenis hiervan. (Hand.16:9,10) Dromen kunnen misbruikt worden om een ander hiermee te manipuleren. (‘De Heer laat mij zien dat jij…’) Echte dromen van God zullen nooit tegen zijn Eigen Woord ingaan.
 
De oproep om je dromen (hier meer te verstaan als ‘idealen’) te volgen en te realiseren past binnen de ‘Amerikaanse droom’: geluk, vrijheid en gelijke kansen voor iedereen. Dit is de opzet van het boek Van droom tot doel.[19]  Bewust dromen zoeken wordt echter in Gods Woord nergens aangemoedigd, wel verboden![20] “We hoeven God niet met allerhande technieken via verboden ‘bovennatuurlijke’ praktijken zijn geheimen te ontfutselen. In Jezus [en ook door Gods Woord, WJPH] hebben we een veel rechtstreekster toegang tot Hem en Zijn wil.”[21]
Eenzelfde soort droom twee keer dromen[22], zoals in Gen. 41:32, betekent dat het zeker gaat gebeuren. Petrus en de Romeinse hoofdman werden door de dromen, die ieder van hen afzonderlijk droomde, bij elkaar gebracht.[23] Het in een droom voorkomen van wijnstok en wijn symboliseren geestelijke vruchtbaarheid, en een standbeeld wijst op een zekere grootheidswaan.
 
De wetenschap gelooft echter niet in voorspellende dromen, want dat zouden maar achteraf-verklaringen zijn. Maar hoe valt dan de opvallend gedetailleerde droom van Morgan Robertson te duiden die hij over de ramp met de Titanic droomde? Veertien jaar na zijn droom kwam zijn droom precies uit! En Abraham Lincoln, de 16e president van de VS, droomde tijdens een lentenacht in 1865 dat hij vermoord zou worden en aldus geschiedde op Goede Vrijdag van dat jaar.[24] De 39-jarige Amerikaan Brian Ladd droomde in de nacht van 7 juli 2005 over de overstromingen in New Orleans.[25] Ongeveer een maand later veroorzaakte de orkaan Katrina inderdaad deze natuurramp.
De Amerikaanse predikant James Ryle droomde over een man die een buitenechtelijke verhouding had met een vrouw. De volgende ochtend ontmoette hij die bewuste persoon, en die erkende zijn schuld. Hij wist al dat God het aan deze predikant zou vertellen![26]
Ronald & Maresca van der Molen zien dromen als een geschenk van God. Naar het voorbeeld van Daniël, die zijn dromen opschreef (Dan.7:1), leerde Maresca heel veel over dromentaal door een dromendagboek bij te houden. God kan dus dromen geven en zelfs mensen in een droom genezen. Tot zijn grote verwondering overkwam dit de Zweed Björn Erickson. Hij werd ernstig ziek: een afwijking in de hersenen, een zich vernauwende keel en kreeg een stoma ter hoogte van zijn strottenhoofd. Met anderen werd er voor hem gebeden en hij verwachtte sterk dat God zou ingrijpen. ‘s Nachts kreeg hij een droom en zag dat hij genas, wat tot zijn grote verrassing de volgende ochtend inderdaad zo bleek te zijn.[27]
Ouweneel stelt dat er nauwelijks getwijfeld kan worden aan waarzeggende of voorspellende dromen, maar dat wil niet zeggen dat zulke dromen dus van God komen.[28] Waarom spreekt God soms in dromen? Misschien omdat de mens dan ontvankelijker is of om te voorkomen dat we met Hem in debat treden. 
 
Nachtmerries
Job ondervond al dat je in je slaap door nachtmerries gekweld kunt worden (Job.7:13, 14). Wat kinderen overdag bezighoudt aan angsten en conflicten komt ‘s nachts in beeldvorm voor hun geest. Volgens kinderpsychiater dr. D. de Raeymaecker staat het onomstotelijk vast dat vier- en vijfjarige kinderen duidelijk meer last van nachtmerries kunnen hebben, doordat kleuters ‘echt’ en ‘verbeelding’ nog niet zo goed kunnen scheiden.[29] De kans op rustig slapen wordt vergroot door ze vóór het slapen gaan rustige spelletjes in een voorspelbaar ritueel te laten spelen in plaats van ze bloot te stellen aan onrustige tv- of pc-beelden. Wat rust geeft, is een gesprekje voeren, een verhaaltje uit de Bijbel voorlezen (en doornemen), bidden, zingen en zegenen. Heerlijk toch om kinderen te zegenen met de vrede van Jezus Christus! Eventuele kwelgeesten kunnen in Jezus’ naam weggestuurd worden, want er ligt immers kracht in de naam van Jezus. In Zijn autoriteit mogen we optreden ten gunste van onze kinderen. Daarbij is een heidense dromenvanger (zie hieronder) dus compleet overbodig en totaal ongewenst.
 
Dromenvanger
Een dromenvanger (vertaling van het Engelse Dreamcatcher) is een traditioneel object, oorspronkelijk afkomstig van de Ojibweg (Anishinaabeg), een indianenvolk uit Noord-Amerika, maar is ook bekend bij de Aboriginals in Australië. Vanwege de spirituele of esoterische associaties is dit voorwerp eind 20e eeuw ook in gebruik geraakt onder aanhangers van het New Age-gedachtengoed. Een dromenvanger hangt boven de slaapplaats van de eigenaar en bestaat uit een ring (meestal van wilgenhout) met daarin een web. Vaak zitten er kraaltjes of steentjes in het web en hangen er veren onder de ring. De Ojibweg geloven dat het zelf maken en ophangen van een dromenvanger boven het bed nare dromen weert. Eeuwenlang al maken ouders dromenvangers om boven het bedje of draagwieg van hun kinderen te hangen. Men gaat ervan uit dat de hemel doorweekt is met dromen, goede dromen, maar ook slechte dromen. Tijdens de nacht zouden de slechte dromen in het web gevangen worden en volgens de overlevering glijden ze er dan in de morgen af en drogen ze op in de ochtendzon. Goede dromen kunnen in het centrum van de dromenvanger ongehinderd hun doorgang vinden en treden daarmee het leven binnen van de dromer.  
De Ojibweg of Ojibwa geloofden dus dat een dromenvanger de dromen van een persoon filtert. Slechte dromen zouden in het web gevangen worden, om weg te worden gebrand door de ochtendzon, terwijl de goede dromen worden begeleid door een klein gat in het midden, en vervolgens naar de veren en in het hoofd van de slaper worden gestuurd. Dit soort amuletten kosten tussen de 1 en 15 euro, maar je kunt ze ook zelf maken. Vroeger deed de sjamaan dat, want de vanger moest door hem ritueel ingezegend worden. Er zijn diverse firma’s die handig op de nieuwe hype inspelen, want er valt geld mee te verdienen. Zij stellen dat een in de fabriek gefabriceerde dromenvanger geen spirituele werking heeft. Zij bieden een met de hand vervaardigde dromenvanger aan die uit speciale materialen samengesteld is. Een ritueel (dit is occult!) ingezegend voorwerp is een voorwerp dat aan demonen gewijd is. De vraag is niet of het werkt, maar: ‘Wat is de bron?’. Of een christen een dergelijk voorwerp, dat in de afgodendienst gebruikt kan worden en waarvan God zegt dat het een gruwel is, in zijn bezit wil hebben, zou geen vraag moeten zijn.[30] Ongelofelijk waar diepgelovige ongelovigen (lees: niet-christenen) hun geloof aan hechten. 
 
Dromende Joden
In het Hebreeuws is er slechts één letter verschil tussen het woord voor droom (chalom) en het woord voor venster (chalon). In het jodendom is zo als het ware het idee bewaard dat God in de droom voor ons een venster naar de hemel kan openen.[31]
Op de avond van 13 sept. 1996 (de vooravond van Rosh Hashana- Joods Nieuwjaar) kregen drie verschillende messiaanse leiders op drie verschillende plaatsen in Israël allemaal dezelfde droom. Zij zagen Jezus langzaam neerdalen op de aarde, waarbij ze de woorden hoorden: “De tijd is gekomen”. 
Enkele jaren daarvoor circuleerden er berichten dat de beide opperrabbijnen in Israël, namelijk Yisrael Lau en Eliahu Bashki-Doron, in dezelfde nacht dezelfde droom zouden hebben gehad, waarbij de Messias hen was verschenen en hen zou hebben gezegd: “Ik kom spoedig”.[32]
De Amerikaanse orthodox-Joods opgevoede Benjamin Burger werkte als architect in Denemarken. Daar ontmoette een ‘Tegenwoordigheid’ hem een raakte hem aan. ‘Het was alsof een stem zei: “Ik ben de God van Abraham, Izaäk en Jacob en Ik heb je lief. Plotseling kwam de naam Jezus tot me. Ik ging het Nieuwe testament lezen en ik, de grote scepticus geloofde pagina na pagina”.[33]
 
Dromende moslims
In een volgend nummer van Promise duiken we in de actualiteit. Wereldwijd blijken namelijk opvallend veel moslims over Jezus te dromen en worden door bijzondere dromen bepaald bij het evangelie. Vooral in de ramadan, wanneer moslims nog meer toegewijd zijn aan hun religie, worden velen verrast door openbaringen in dromen. Deze vastenperiode is in 2017 van 27 mei tot 25 juni, altijd tien dagen eerder dan het jaar daarvoor. Climax in deze tijd is de zogenaamde ‘Nacht van Kracht’ (in 2017 op 22 juni). In deze, voor hen allerheiligste nacht, staan moslims stil bij de openbaring van de koran aan de profeet Mohammed. Juist dan mogen we bidden dat zij een bevrijdende openbaring krijgen van ‘Isa’, de naam voor Jezus in de koran. Deze bijzondere openbaringsdromen verdienen onze aandacht.
 

​Lees hier deel 2


 
Literatuur:
* Scott Breslin en Mike Jones, Understanding Dreams From God (Pasadena, Californië: Willem Carey Library, 2004), 84 pp. 
* Ronald en Maresca van der Molen, Dromen, een geschenk van God (Hoornaar: Gideon, 2015) 
* Gary Thomas, Jouw spiritualiteit (Amsterdam: Buijten & Schipperheijn Motief, 2010). Dromen, pp. 160 -165 [oorspronkelijke titel Sacred Pathways (Michigan, Grand Rapids: Zondervan, 2000)]
 



Noten:
[1] Russ Parker, ‘In een droom, in een nachtgezicht…’over de functie van dromen (Hilversum: stichting Vuur (boekenfonds van de Charismatische Werkgemeenschap Nederland’ en ‘Bouwen aan de Nieuwe Aarde’), 1993) 150 pp.
[2] De theorie dat dromen alles te maken hebben met de REM-slaap (REM staat voor Rapid Eye Movement), wordt betwijfeld. Men nam aan dat de snelle oogbewegingen door dromen werden veroorzaakt. Anderen menen dat hier sprake is van een andere functie, namelijk het vochtig houden van het hoornvlies. Dit vocht is belangrijk voor de zuurstof in de ogen.  
[3] van het Latijn incubatio, Grieks ἐγκοίμησις
[4] https://nl.wikipedia.org/wiki/Incubatie_(tempelslaap) 
[5] Job 33:14-18
[6] Deut.13:1-5, Jer.14:14, 23:16, 23-32, 27:9, 29:8, Zach.10:2
[7] Num.12:6, 24:2-4, 1Sam.3:1, 28:6,15, 2Kron.32:32, Ps.89:20, Jes.1:1, Hos.12:11
[8] Job 33:14-16
[9] John Paul Jackson (oprichter van Streams Ministries, een non-profit organisatie die cursussen geeft over het leren luisteren naar Gods stem en de Bijbelse uitleg van dromen), Hoe God de wereld verandert door dromen, Charisma, april 2010 en feb. 2011. 
[10] De Russische rechter Valeri Michiljoekov kreeg een dergelijke bange droom, als waarschuwing dat hij onschuldige mensen zou veroordelen op grond van hun geloof.  P.J.O. de Bruijne, Louter vuur De Tsoegojevka christenen Zij overwonnen de KGB door eenheid (Hoornaar: Gideon, 1990) p. 137
[11] Gary Thomas, Jouw spiritualiteit, (Amsterdam: Buijten & Schipperheijn Motief, 2010) p.162 [oorspronkelijke titel Sacred Pathways (Michigan, Grand Rapids: Zondervan, 2000)]
[12] David Wilkerson, Het Visioen (Rotterdam: Gramma, 1978) 160 pp., oorspronkelijk: The Vision door David Wilkerson Youth Crusades, 1974.
[13] Rick Joyner, De laatste strijd Visioenen van de eindtijd, (Roermond: Dunamis Publishing, 1997) 180 pp., oorspronkelijk The Final Quest, (Charlotte NC: Morning Star Publications, 1996)
[14] Richard Groenenboom, Petr Jasek is vrij, maar zijn hart is nog in de gevangenis van Sudan, Nederlands Dagblad, 13-5-2017; Petr Jasek zat 14 maanden in een Sudanese cel, Reformatorisch Dagblad, 12-5-2107
[15] Hendro Munsterman, Zelden erkenning Mariaverschijning, Nederlands Dagblad, 20-5-2017
[16] Gen.41:8, Dan.2:1-13
[17] Gen. 40:8, 41:16, 39, Dan.2:28, 29
[18] Dan.1:17, 5:12
[19] Bill en Kathy Peel, Van droom tot doel, ontdek je bestemming, (Hoenderloo: Nova press, / Driebergen Navigatorboeken, 1996) 250 pp. Oorspronkelijk: Discover your destiny : finding the courage to follow your dreams. - Colorado Springs, CO 
[20] Deut.18:… , Jes.65:3,4 Om een voorspelling te krijgen bezocht men een graf, waarop men ging slapen, in de hoop een droom te ontvangen met een voorspellende waarde. (Incubatie)
[21] Pieter van Kampen, I van Incubatie van Kampens Alfabet, Reveil april.2016, p. 8
[22] Gen.37:5-11, 20, 42:9, en Gen.41:1-7
[23] Hand. 10 en 11
[24] Turen in de toekomst, Van alle tijden: voorspellende dromen, TRIV’, nov.2008, p. 45
[25] Turen in de toekomst, Van alle tijden: voorspellende dromen, TRIV’, nov.2008, p. 46, 47
[26] Betty Heynis, Omega Wonderen in deze tijd  (Kampen: Kok/Voorhoeve, 1996) pp. 86-87
[27] Ibid.  pp. 83-85
[28] Dr. W.J. Ouweneel, Het domein van de slang, christelijk handboek over occultisme en mysticisme (Amsterdam: Buijten & Schipperheijn, 1978) pp. 182-184
[29] Lena Oskam, Opschrikken van een akelige nachtmerrie, Reformatorisch Dagblad 15-9-1995
[30] T.H. Ligtenberg, Dromenvanger (dreamcatcher), Bijbel & Onderwijs, sept. 2006 pp. 19, 20 https://stichting-promise.nl/eigentijds-occultisme/dromenvanger.htm 
[31] Herman Takken en Niek Tramper (red.) Vreemde gasten – Dromen en wonderen in het contact van christenen met moslims (Zoetermeer: Boekencentrum, 2002) p.  20
[32] ‘De tijd is gekomen’, Christenen voor Israël, april 1997.
[33] ?, Benjamin Burger: Jezus verscheen in m’n kamer, Opwekking jan. 1985


Niets uit dit artikel mag worden zonder uitdrukkelijke toestemming van de stichting en de auteur/vertaler worden overgenomen, gekopieerd of gebruikt worden. Uiteraard mag volgens de gangbare regels van bronvermelding er wel naar verwezen worden in andere publicaties. Neem bij twijfel eerst contact met ons op via het contactformulier.