Pleidooi voor een Bijbels Pastoraat
Uit het Duits vertaald (zie onder) door Gerard Feller
INLEIDING
In het boek "Psychotherapie, der fatale Irrtum" beschrijven de theoloog Thomas Schirrmacher en de psychiater Roland Antholzer hun bezwaren tegen het gebruik maken van het gedachtegoed van de psychologie. In hoofdstuk 4 van hun boek stellen ze dat, als het mogelijk zou zijn de therapeutische technieken van hun ideologische achtergrond (zoals mens- en Godsbeeld) te scheiden, ze zelfs dan nog niet in het Bijbels pastoraat te gebruiken zijn. Volgens de auteurs wordt vaak niet herkend, dat de zin en doelmatigheid van de psychologische technieken juist daarin gelegen zijn, om hun (onbijbelse) geformuleerde doelen te bereiken.
HEILIGING
Het doel van alle pastoraat is "Groei in heiliging". Het verdwijnen van verstoorde psychische symptomen en van een verkeerde manier van leven is een natuurlijk gevolg van levensheiliging. Iedere andere manier om dit te bereiken, bemoeilijkt deze heiliging en werkt daarmee tegen de bedoeling en wil van God in. Dit roept natuurlijk een vraag op: hoe bereiken we die heiliging dan in de praktijk?
We moeten het begrip heiliging allereerst theologisch inhoud geven. Heiliging is allereerst Gods primaire en absolute wil voor ons leven. 1 Thes. 4: 3: "Want dit wil God: uw heiliging." Als we dit op de individuele mens betrekken, dan betekent heiliging: de verwerkelijking van Christus in ons (niet de zelfverwerkelijking!). Als christen hebben we een tweeledig burgerschap: we hebben een aards bestaan, net als andere mensen, maar daar bovenuit hebben we ook een hemels bestaan (Ef 2: 6).
In Christus behoren we tot de onzichtbare, eeuwige wereld van God en zijn we volkomen gerechtvaardigd, kinderen en mede-erfgenamen van Christus; we hebben leven in Hem en deel aan de goddelijke natuur (o.a. Ef. 1). Anderzijds leven we echter nog in een lichaam door zonden getekend, in een vergankelijke, materiële wereld en hebben we niet te worstelen tegen bloed en vlees, maar tegen de overheden, tegen de machten, tegen de wereldbeheersers dezer duisternis en tegen de boze geesten in de hemel (Ef. 6: 12).
Ons door de zonde geteisterde lichaam dat ook nog steeds toegankelijk is voor "het vlees", maakt het ons moeilijk zo te leven, zoals de Heilige Geest het wil. Zo is er steeds een meer of minder bestaand spanningsveld, tussen wat we in Christus zijn (ons hemelse bestaan) en wat we op de aarde daadwerkelijk voorstellen (ons aardse bestaan). Bij neurotici is deze discrepantie nog duidelijker manifest, dan bij de gemiddelde christen. Heiliging is niets anders dan een groeiende gelijkenis van de aardse realiteit naar de hemelse.
Paulus zegt het zo in Gal. 5: 25: "Als we in de Geest leven (en dat doen we als wedergeboren christenen, omdat dat aan ons hemels bestaan beantwoord), laten we dan ook in de Geest wandelen." De hamvraag is: "Hoe gebeurt dat?" Hoe komen we tot zo'n geestelijke wandel? Als we daar duidelijkheid over hebben, dan weten we ook hoe we anderen in het pastoraat daarin kunnen leiden. Allereerst is het van belang twee dwaalwegen aan te geven naar dit doel, die vaak ook in het pastoraat betreden worden!
DE WEG VAN HET WETTISCISME EN ZELFHEILIGING
Hiertoe behoren alle pogingen een christen door psychotherapie te willen helpen, inclusief alle pastoraat dat uitsluitend gericht is op het gedrag alleen (Bijbels gefundeerde gedragstherapie). Jay Adams, die veel goeds geschreven heeft over het thema pastoraat, is echter op grond van zijn eenzijdige gedragsoriëntering en nadruk op het thema vermaning (nouthesia) deze dwaalweg gevaarlijk dicht genaderd.
De weg van wetticisme en zelfheiliging is een zeer vermoeiende weg vol frustraties. Deze frustraties komen voort uit de ervaring die de apostel Paulus beschrijft in Rom. 7: 26: "Derhalve ben ik zelf met mijn verstand dienstbaar aan de wet Gods, maar met mijn vlees aan de wet der zonde." Dit 'ik' (Gr.: autos ego) betekent zoveel als: ik-vanuit-mijzelf-alleen. De wettische weg is steeds tot mislukkingen veroordeeld. Dat deze desondanks geliefd is bij velen ligt hieraan, dat het het eigen-ik streelt, omdat men op het eigen werk trots kan zijn. Daarom leidt psychotherapeutische hulp steeds meer tot een sterkere autonomie van het ik-leven, dat zich niet wil ordenen onder de gehoorzaamheid van Gods wil.
DE WEG VAN VLEIERIJ EN VROOM ZELFBEDROG
Mensen, die het gevaar lopen deze dwaalweg in te slaan, hebben meestal een sterk verlangen naar heiliging. Echter willen ze de weg daarheen verkorten, zodat ze niet de langzame weg van zelfverloochening en kruiservaring, maar een andere weg volgen, zonder het trotse ik te buigen. De een of de andere broeder, die zogenaamd de volheid des Geestes heeft, legt de handen op en daarmee heb ik ook reeds deze "volheid". Veel christenen denken op zo'n eenvoudige wijze geestelijke kracht en volmacht te ontvangen. En op zo'n eenvoudige manier denken veel christenen pastoraat te kunnen bedrijven. Wat een drogredenen! Deze weg leidt naar geestelijke trots, en in het ergste geval geraakt men afhankelijk van duistere machten.
Hiertoe behoort ook de steeds meer populaire zielzorg, waarbij men overal demonische gebondenheid en bezetenheid vermoedt. Dit wordt dan in een "passend" schema behandeld (binden, breken en bevrijden). Zonde en vleselijke wandel, maar ook boetedoening en heroriëntatie komen bij deze extreme vorm van pastoraat nauwelijks meer ter sprake. Natuurlijk is de zielzorg ook een strijd, die zich in het onzichtbare afspeelt, en kunnen we als zielzorgers niet onze ogen sluiten voor een Bijbelse omgang met demonische machten. Laten we ons echter hoeden voor een gevoelsmatige demonologie, die satan meer eer geeft als Jezus Christus. Pas op voor een mythisch-animistische visie op de geesteswereld en voor een bijna sacramentele uitoefening van bepaalde praktijken in het pastoraat.
Degene die ervaring met deze wijze van pastoraat heeft, moet weten dat hierbij meestal een ongezonde sterke binding ontstaat tussen hulpvrager en zielzorger. Aan degene die zich hierbij als "genezer" opstelt, wordt de gehele verantwoording voor de genezing afgeschoven. Op hem concentreert zich alle hoop van de hulpzoekende. Bij zo'n gelovige "toewijding" zullen bepaalde suggestieve effecten niet uitblijven, maar iedere keer, net als ieder placebo, geen echte blijvende verandering bewerkstelligen.
DE WEG VAN HET KRUIS
De derde weg, de weg die de Bijbel ons toont, is minder populair. Het is de weg van het kruis. We kunnen onze hemelse existentie niet dichterbij halen door onze aardse bestaan te verbeteren. Ook niet door een wonderbaarlijke sprong vanuit onze aardse realiteit in de sfeer van hemelse zegeningen. Het is alleen mogelijk, als we voor onszelf en voor God eindelijk toegeven, dat ons ik met zijn mogelijkheden bankroet is. Als we dus ophouden heiliging zelf te willen bewerken, ons oude ik afdanken en Christus op de troon van ons leven zetten. Ter verduidelijking een voorbeeld:
Als iemand een heupoperatie moet ondergaan, dan wordt hem sterk geadviseerd om de eerste weken na de operatie het geopereerde gebied te ontzien, alleen zo kan het nog zwakke gewricht verder genezen. Het zieke been (ons aardse bestaan) kan alleen verder genezen (geheiligd worden) als we het gewicht op het gezonde been (hemels bestaan) verplaatsen. Heiliging is geen moeite naar het doel toe, maar een handelen vanuit het doel (De Boor).
Aanleiding tot heiliging bestaat in eerste instantie daaruit, de ander door de Bijbel duidelijk te maken, wat en wie hij in Christus is, om vervolgens de weg te laten zien, hoe men vanuit die realiteit kan leven. Een nieuwe wandel is geen eigen prestatie, maar een vrucht van de Geest. Ons aards bestaan wordt in die mate door Christus veranderd, waarin we bereid zijn Hem in ons leven toe te laten.
Daartoe echter zijn we pas werkelijk bereid, als we ons in de zin van Rom. 6 gekruisigd weten. Als we samen met Paulus van harte onderschrijven (Gal. 2: 19,20): "Want ik ben door de wet voor de wet gestorven om voor God te leven. Met Christus ben ik gekruisigd, en toch leef ik, (dat is) niet meer mijn ik, maar Christus leeft in mij. En voor zover ik nu nog in het vlees leef, leef ik door het geloof in de Zoon van God, die mij heeft liefgehad en Zich voor mij heeft overgegeven."
Dit gelovig aannemen van de geestelijke werkelijkheid, dat we aan de zonde (natuur) zijn gestorven en nu dragers zijn van het volmaakte leven van Christus, maakt ons vrij van het ziekmakende streven naar acceptatie en waardering. In Rom. 6: 11 zegt Paulus: "Zo moet het ook voor u vaststaan, dat gij wel dood zijt voor de zonde, maar levend voor God in Christus Jezus."
Als we onze identiteit en betekenis in Christus hebben gevonden, zullen we ophouden deze ergens anders te zoeken. Dan kunnen we ook afstand nemen van onze neurotische en psychosomatische symptomen. Van belang in het pastoraat is: De ander naar het kruis leiden. Daar aan het kruis is de werkelijke genezing voor de ziel te vinden, genezing die in de diepste lagen van ons wezen doordringt. Als iemand nog niet bereid of rijp is voor deze weg, dan moeten we accepteren dat de volkomen genezing voorlopig niet bereikt wordt.
ALLEEN HET WOORD
Ook psychisch leed kan een door God vastgesteld leed zijn, dat ons bereidwillig maakt ons ik-leven in de dood over te geven. Het zou een grote fout van de hulpverlener zijn, zulk lijden door vleselijke methoden te willen verkorten. Iedere psychotherapie, maar ook iedere vleselijke c.q. wettische manier van pastoraat, kan een hulpvrager alleen maar "krukken" aanreiken om met zijn onverloste wezen gemakkelijker door het leven te gaan. Misschien is hij enkele kwijt die hem in het nauw brachten, misschien is hij meer zelfverzekerd geworden, of meer vaardig in zijn sociale omgeving.
Dat alles moet onze blik niet vertroebelen voor wat er werkelijk gebeurd is: zijn oude vleselijke wezen heeft nieuwe schone kleren gekregen, is opgepoetst. Nieuwe wijn werd in oude zakken gevuld, een oud kleed werd versteld! Veranderingen die door psychologische technieken bereikt worden zijn principieel van een andere kwaliteit als zulke, die bereikt worden door de Heilige Geest.
Laten we onszelf niets wijsmaken. Zonder de gevende levenskracht van de Geest van God, kunnen we niets; in ieder geval niets wat geestelijk gezien betekenis heeft. Alleen Jezus kan water in wijn veranderen. Wij kunnen in het gunstigste geval de waterflessen met wijnetiketten voorzien. Dat heet etikettenbedrog! Heiliging met vleselijke middelen is niets anders dan etikettenbedrog! Een psychisch hervormde christen is nog geen geestelijke christen. Hij lijkt veel meer op een heel mooi geëtiketteerde fles met een verkeerde inhoud.
Zelfverwerkelijking kan daarom nooit de oplossing van onze problemen zijn. Het 'zelf' is ook aangetast door de zonde. Als de wortel verkeerd is, hoe kunnen dan de vruchten goed zijn? (Mat.12:33) De Bijbel zegt ons dat we de oude mens moeten afleggen, ook de zgn. "goede" werken. God wil ons ik-leven verbreken, zodat het Christusleven de ruimte krijgt. Zijn wapen is het Woord van God, dat in Jer. 23: 29 zegt: "Is niet mijn Woord zo: als een vuur, luidt het Woord des Heren, of als een hamer, die een steenrots vermorzelt?"
Alleen dit Woord kan onder de leiding van de Heilige Geest de harde schaal van ons ik verbreken. Geen zelfverwerkelijking, maar zelfverloochening staat op het programma van God (Luk. 9: 23-25). In de mate waarin we daartoe bereid zijn, kunnen de heiligingskrachten vrijkomen, die ons niet alleen van onze psychische- en psychosomatische symptomen verlossen, maar die een verdere groei in heiliging mogelijk maken, "Tot we allen de eenheid des geloofs en de volle kennis van de Zoon van God bereikt hebben, de manlijke rijpheid, de maat der wasdom der volheid in Christus." (Ef. 4: 13)
We willen daarom als zielzorgers bewust afzien van alle andere hulpmethoden en ons door Gods onfeilbare Woord laten leiden, volgens welke principes pastoraat gedaan kan en moet worden. Laten we ophouden elkaar naar het "vlees te bestrijden"; laten we daarentegen veel meer de wapens oppakken, die krachtig voor God zijn tot het slechten van bolwerken. (2. Kor. 10: 4)
Uit: Psychotherapie, der fatale Irrtum
van Thomas Schirrmacher en Roland Antholzer
Schwengeler Verlag 1993, CH-9442 Berneck
Vertaald door Gerard Feller
Niets uit dit artikel mag worden zonder uitdrukkelijke toestemming van de stichting en de auteur/vertaler worden overgenomen, gekopieerd of gebruikt worden. Uiteraard mag volgens de gangbare regels van bronvermelding er wel naar verwezen worden in andere publicaties. Neem bij twijfel eerst contact met ons op via het contactformulier.