De schone schijn van het universeel soefisme

Door drs. Piet Guijt


 
Inleiding
Vaak wordt beweerd dat een belangrijk deel van de oorlogen in de wereld godsdienstoorlogen zijn, een gevolg van het feit dat de aanhangers van de diverse godsdiensten elkaar te vuur en te zwaard hebben bestreden of nog steeds bestrijden. Wat zou het heerlijk zijn als er tussen die godsdiensten vrede zou bestaan. Sinds enige tijd bestaat er in het Westen een filosofie die stelt dat de diverse godsdiensten in essentie hetzelfde doel hebben, namelijk het op zoek zijn naar het goddelijke en dat die godsdiensten met elkaar te verbinden en te integreren zijn. Wat houdt die filosofie, namelijk universeel soefisme, in en wat moeten christenen daarvan denken?
 
Universeel soefisme in het Westen
Het soefisme was historisch gezien vooral verbonden geweest met de islam, ook al waren er invloeden van buitenaf, zowel van vóór de komst van de islam als daarna. Tijdens de eerste wereldoorlog werd door de Indiase musicus en filosoof Hazrat Inayat Kahn (1882-1927)(1) de soefi-gedachte verbreid in het Westen en vestigde hij in 1916 de eerste Soefi-Orde van het Westen waarin de denkbeelden van het soefisme en het westerse denken verbonden werden (2). Daardoor ontstond een ontwikkeling naar een mondiaal universeel soefisme, dat alle godsdiensten met elkaar wil verbinden en integreren (3) omdat zij hetzelfde doel zouden beogen. Men spreekt van universeel soefisme om zich te onderscheiden van het islamitisch soefisme dat vaak met de mystiek van de islam wordt vereenzelvigd.
 
Een synthese van de diverse godsdiensten zou volgens Hazrat Inayat Kahn de sleutel zijn tot het verkrijgen van een evolutionaire sprong in het bewustzijn van de mens door middel van het volgen van o.a. een breed scala van meditatietechnieken. Zijn zoon Pir Vilayat Inayat Khan is erin geslaagd in de Verenigde Staten ca. 100 centra en wereldwijd tenminste 165 centra te stichten. Hij was een vaak gevraagde en zeer gewaardeerde spreker in new age kringen (4).
Omdat volgens Hazrat Inayat Khan alle godsdiensten uit één en dezelfde goddelijke bron voortkomen en alle religies uiteindelijk op dezelfde God zijn gericht, kunnen soefi’s daarom gewoon christen, hindoe of moslim zijn of een ander geloof aanhangen, aldus Kahn (hetzelfde geldt overigens ook voor de vrijmetselarij, waarbij ieder zijn eigen godsdienst kan blijven aanhangen). Elke profeet en elke religie worden dan ook in het universeel soefisme geëerd (2). Dit blijkt ook uit de orde van de zgn. universele eredienst in soefi-tempels. Op een geel kleed met daarop het soefi-symbool (zie hieronder) staat een grote kaars met daarvoor een rij van zeven kleinere kaarsen, die symboliseren: het hindoeïsme, het boeddhisme, het zoroastrisme, het jodendom, het christendom, de islam, en het licht der waarheid, dat in deze zin alle godsdiensten omvat, namelijk het esoterische licht. Tijdens de eredienst worden uit eerbied voor de verschillende godsdiensten alle kaarsen aangestoken. Voor elke kaars ligt het heilige boek van de desbetreffende godsdienst, en worden door de cherag (priester) enkele passages voorgelezen uit die verschillende heilige boeken die op het altaar liggen (5).   
 
Daarom is te begrijpen dat ondanks haar populariteit in het Westen, het universeel soefisme door moslims met afkeuring wordt bekeken. Dit komt omdat in overeenstemming met de door haar zelf bepaalde missie om de eenheid tussen alle religies te bevorderen, de soefi-orde niet eist dat haar leden zich identificeren met het islamitische geloof. Terecht is het omschreven als "een van de meest diepgaande syncretische bewegingen in de geschiedenis" (6). 
 
Universeel soefisme in Nederland
Ons land kent 19 centra (7) en ongeveer 500 aanhangers van het universeel soefisme (8). Een zeer bekende soefi en pleitbezorger van het universeel soefisme (hij schreef diverse publicaties erover) was prof. dr. H.J. Witteveen (1921-2019). Hij groeide op in een soefi-gezin en was hoogleraar economie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, lid van de Eerste Kamer voor de VVD (1958-1963), tweemaal minister van financiën (1963-1965 en 1967-1971), en van 1973-1978 voorzitter van het Internationaal Monetaire Fonds (IMF) (9).
 
In de duinen direct ten zuiden van Katwijk aan Zee staat de soefi-tempel Universel Murad Hassil (‘vervuller van oprechte verlangens’). Het stuk grond is gepacht van Staatsbosbeheer. De tempel staat vlakbij de plek waar de stichter Hazrat Inayat Khan in 1922 tijdens een zomerschool een bijzondere geestelijke ervaring had. Kahn, die in die tijd aan de boulevard logeerde, kreeg onder de vissersbevolking al snel de bijnaam Johannes de Doper omdat hij een donkere krullende baard had en een wijde donkere mantel droeg (10). Het gebouw dat in 1970 in gebruik genomen, is ontworpen volgens de ideeën van Khan: een vierkante zaal met een koepel; zonder ramen maar wel met lichtvensters. Het vierkant stelt stabiliteit en kracht voor en de lichtdoorlatende koepel symboliseert het menselijk hart dat, gericht op de hemel, zich openstelt voor het goddelijk licht (11).
 
Het soefi-symbool (ook ontworpen door Kahn) bestaat uit een hart met daarin een vijfpuntige ster (symbool voor het goddelijk licht) en een rijzende maan (symboliseert de weerspiegeling van de zon in de daarvoor ontvankelijke mens). Aan weerszijden van het hart zijn twee vleugels, die de vrijheid van het hart symboliseren; de ene vleugel de onafhankelijkheid en de andere vleugel het onthecht zijn (12).
 
Enkele inhoudelijke aspecten
Allereerst geven we wat uitspraken van Kahn weer. “Soefisme is ... het licht, het leven dat voedsel is voor elke ziel en een sterfelijk wezen tot onsterfelijkheid opheft. Het is de boodschap van liefde, harmonie en schoonheid”. “Omdat wij sterk in beslag genomen worden door de materiële wereld, zijn wij dit bewustzijn van ziel en oorsprong veelal kwijtgeraakt. Het is onze taak om ons die bron van puur geluk weer te herinneren, dit bewustzijn te vervolmaken en zo de schepping te voltooien” (13). “God moet je niet buiten jezelf zoeken, maar binnen in jezelf” (2). “Wijsheid die geestelijk wordt verkregen, verruimt iemands horizon, verdiept zijn gedachte, geeft hem die hemelse vreugde welke aardse genoegens niet kunnen verschaffen en brengt in zijn hart die vrede welke niet op aarde gevonden wordt. ….Geestelijk ontwaakt zijn betekent zichzelf realiseren in zijn hoogste hoogte en diepste diepte, waardoor iemand het gehele heelal in zichzelf voelt en hij alles wat hij zoekt in zichzelf vindt …Materie is niet het enige dat er bestaat, er is iets hogers en dat is de realisatie van het hogere bewustzijn (enkele elementen uit een Kersttoespraak van Kahn in New York in 1925) (14).
 
Witteveen zei in een interview met Annemiek Schrijver dat het soefisme erop gericht is om de sluier, die over ons bewustzijn ligt, te verdrijven zodat het goddelijk licht meer in ons bewustzijn kan doordringen en wij de ware schat in onszelf ontdekken (12). In dat interview las Witteveen een stukje tekst voor uit het boek ‘De eenheid van religieuze idealen’ van Kahn, namelijk: “De soefi-boodschap geeft geen nieuwe wet, zij wekt bij de mensheid de geest van broederschap met verdraagzaamheid voor een ieder, voor de religie van de ander en vergiffenis van een ieder voor de fouten van een ander. Zij onderwijst nadenkendheid en consideratie, om daardoor harmonie in het leven te scheppen en te bewaren; zij leert te dienen en zich nuttig te maken, want dat alleen kan het leven in de wereld vruchtbaar maken; en daarin ligt de bevrediging van elke ziel” (12).
 
Enkele van de doelstellingen van het universeel soefisme zijn: “Het verwezenlijken en verspreiden van de kennis van eenheid, de godsdienst van liefde en wijsheid, zodat de vooroordelen van geloofsrichtingen en overtuigingen vanzelf zullen wegvallen, het menselijk hart vervuld is van liefde, en alle haat die door onderscheid en verschillen wordt veroorzaakt, kan worden uitgeroeid, en het ontdekken van het licht en de kracht die in de mens verborgen zijn, het ontdekken van de kracht van de mystiek en de kern van de wijsbegeerte, zonder in te grijpen in bestaande gewoonten en geloofsovertuigingen” (9). Daarnaast zijn er tien ‘soefi-gedachten’ (15), namelijk:
1.    Er is één God, de eeuwige, het enige Wezen; niets anders bestaat dan God.
2.    Er is één Meester, de leidende geest van alle zielen, die voortdurend alle volgelingen naar het licht voert.
3.    Er is één heilig boek, het heilige boek van de natuur, dat waarlijk alle lezers kan verlichten.
4.    Er is één religie, de onafgebroken voortgang in de richting van het ideaal dat het levensdoel van iedere ziel vervult.
5.    Er is één wet, de wet van wederkerigheid, die kan worden nageleefd door een onzelfzuchtig geweten tezamen met een ontwaakt rechtvaardigheidsgevoel.
6.    Er is één broederschap, de menselijke broeder- en zusterschap die de kinderen van de aarde zonder onderscheid verenigt in het ouderschap van God.
7.    Er is één moreel uitgangspunt, de liefde die voortkomt uit zelfverloochening en opbloeit in goede daden.
8.    Er is één object van verheerlijking, de schoonheid die het hart van de vereerder door alles heen opheft van het geziene naar het ongeziene.
9.    Er is één waarheid, de ware kennis van ons innerlijke en uiterlijke wezen, die de essentie is van alle wijsheid.
10. Er is één pad, de uitwissing van het onware in het ware ego, die de mens leidt naar onsterfelijkheid, waarin alle volmaaktheid te vinden is.
De Soefi Beweging Nederland heeft een zgn. innerlijke school die bedoeld is om te werken “aan innerlijke ontwikkeling, de realisatie van het Zelf van hen die door de Soefi Boodschap een diep verlangen koesteren om het spirituele pad te volgen. Het verlangen naar iets wat het materiële en het uitsluitend intellectuele te boven gaat. … Iets van dat verlangen kan worden verwezenlijkt door de goddelijke vonk te vinden die diep in ons aanwezig is. … De spirituele ontwikkeling van de innerlijke school van de Soefi Beweging kan ons leven rijker, ruimer en voller maken, waardoor wij werkelijk mens worden, een mens die zijn naaste lief kan hebben” (16).
 
Kort samengevat is de essentie van de universele soefi-boodschap een boodschap van eenheid, geestelijke vrijheid, liefde, harmonie en schoonheid, bestemd voor de gehele mensheid (2).
 
Bijbelse toetsing
We hebben hierboven gezien dat de stichter en aanhangers van het universeel soefisme hoogstaande doelen nastreven. We lezen van hen prachtige teksten over liefde, eenheid, wijsheid, harmonie, volmaaktheid, zuivering van het bewustzijn, ontwikkeling van de persoonlijkheid, onsterfelijkheid, goddelijk licht, geest van broederschap met verdraagzaamheid voor een ieder, etc. Denk ook aan de tien ‘soefi-gedachten’ (ook al zijn daarbij soms wel vraagtekens en kritische kanttekeningen bij te plaatsen). En op een steen bij de ingang van de soefi-tempel in de duinen ten zuiden van Katwijk aan Zee is de tekst “Onze ziel wordt gezegend met de indruk van de glorie van God, telkens wanneer wij hem loven” te lezen (15). Wie kan tegen al die mooie doelstellingen zijn? Bovendien zijn het zaken, die ook door de Bijbel worden genoemd en bedoeld. En we mogen aannemen en dat soefi-aanhangers ongetwijfeld integere en vaak intellectuele mensen zijn die oprecht naar waarheid en zingeving zoeken. Uit dit alles blijkt dat de mens die een schepsel van God is, het in zich heeft te verlangen naar zingeving, liefde, eenheid etc.
 
De kern van de misleiding zit in het feit dat men Jezus Christus niet als Verlosser erkent. Het soefisme is in wezen een filosofie van zelfverlossing. De Bijbel leert dat de mens(heid) een gevallen mens(heid) is die door zonden gescheiden is van God (en medemens). De op zich goed bedoelde idealen kunnen nooit met alleen menselijke kracht worden bereikt. Vandaar dat alle goede bedoelingen van het universeel soefisme in wezen slechts schone schijn (blijken te) zijn. Schijn in de zin van onbereikbaar, niet te realiseren, niet werkelijkheid wordend. De in zonde gevallen mens kan alleen het goddelijk doel bereiken als hij eerst bereid is te sterven aan het eigen ‘ik’ door te erkennen dat hij zichzelf niet kan verlossen, en te (willen) geloven dat God Zelf moest voorzien in een oplossing, namelijk het zenden van Jezus Christus, de Verlosser van de wereld (Joh. 3: 16), die Zijn leven heeft afgelegd tot redding van de mensheid. En de behoudenis is in niemand anders, want er is ook onder de hemel geen andere naam aan de mensen gegeven, waardoor wij moeten behouden worden (Hand. 4: 12).
 
De (enige) weg naar het doel van God met de mens begint met het opheffen van de scheiding tussen God en mens door met God verzoend te worden door een persoonlijk geloof in het verlossend lijden en sterven en opstaan van de enige zondeloze mens die ooit op aarde geleefd heeft, Jezus Christus, de ware beelddrager van God, het Lam van God. Alleen door geloof in het verzoenend offer van Jezus kan de mens van zondeschuld verlost worden en als gerechtvaardigde mens de Heilige Geest ontvangen die de mens helpt om geestelijk te groeien naar het beeld van God, dus om een beelddrager Gods te zijn. 2 Petr. 1: 4 spreekt er zelfs over dat wij deel zouden krijgen en hebben aan de goddelijke natuur.
 
Voor een christen is de noodzaak van geloof in het verzoenend offer van de gekruisigde maar ook uit de dood opgestane Verlosser Jezus Christus een vanzelfsprekende zaak, maar voor vele ongelovigen is dit wellicht simplistisch, onlogisch en absurd (1 Kor. 1: 18 t/m 24; 1 Kor. 2: 14; 1 Kor. 3: 19). Maar Gods gedachten gaan boven onze beperkte menselijke logica uit. Overigens moeten en mogen wij christenen ons niet boven ongelovigen en anders gelovenden verheffen, want bedacht moet worden dat wij puur uit genade leven en dat wanneer bijv. een erudiete aanhanger van het universeel soefisme Jezus Christus als zijn Verlosser aanneemt en een kind van God is geworden (Joh. 1: 12), deze ex-soefi heel snel zal (kunnen) groeien naar het doel dat God, de hemelse Vader, heeft met de mens, namelijk het zoonschap Gods. Ook al onderkent het universele soefisme het bestaan van diverse heilige boeken, en erkent zij vooral slechts het heilige ‘boek’ van de natuur (soefi-gedachte 3), alleen de weg die de Bijbel noemt is een begaanbare weg.
 

 
Literatuur:
1.    Hazrat Inayat Kahn. http://nl.wikipedia.org/wiki/Hazrat_Inayat_Khan
2.    Universeel soefisme. http://nl.wikipedia.org/wiki/Universeel_Soefisme
3.    Soefisme in de Islamitische mystiek. http://home.online.nl/a.heer/Soefisme-Islam.htm
4.    Elliot Miller, SUFIS: The Mystical Muslims, Christian Research Institute, Charlotte, North Carolina. In: ‘Forward’ deel 9, nummer 1 (1986).
5.    Universele eredienst. http://nl.wikipedia.org/wiki/Universele_eredienst
6.    Eddie Noonan, Een aselecte steekproef, Update 5 (aug. 1981): pag. 16.
7.    Website van de Soefi Beweging Nederland. http://www.soefi.nl/centra
8.    Marlies Kieft, Tolerantie kern van soefisme. http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/article/detail/2619162/1995/11/24/Tolerantie-kern-van-soefisme.dhtml
9.    http://nl.wikipedia.org/wiki/Johan_Witteveen
10. Klok, C., Soefi-tempel in duinen bij gemeente Katwijk. Reformatorisch Dagblad 27 maart 1986.
11. Website van de Soefi Beweging Nederland. http://www.soefitempel.nl
12. Het vermoeden. Een interview van Annemiek Schrijver met Johan Witteveen. http://www.npo.nl/het-vermoeden/18-09-2010/POW_00285255
13. Website van de Soefi Beweging Nederland. http://www.soefi.nl/universeel-soefisme/wat-is-universeel-soefisme
14. Kersttoespraak van Hazrat Inayat Kahn in New York in 1925. Leidsch Dagblad,18 december 1979.
15. Website van de Soefi Beweging Nederland. http://www.soefi.nl/de-soefi-beweging/over-de-soefi-beweging
16. De innerlijke school. http://www.soefi.nl/de-soefi-beweging/activiteiten/innerlijke-school
 

​

Niets uit dit artikel mag worden zonder uitdrukkelijke toestemming van de stichting en de auteur/vertaler worden overgenomen, gekopieerd of gebruikt worden. Uiteraard mag volgens de gangbare regels van bronvermelding er wel naar verwezen worden in andere publicaties. Neem bij twijfel eerst contact met ons op via het contactformulier.